29ی خاکەلێوەی ١٣٦٥(ئاوریلی ١٩٨٦)، شاعیری بەتوانا محەممەد ئەمین شێخولئیسلامی، (هێمنی موکوریانی)، لە شاری مەهاباد کۆچی دوایی کرد.
ئاماژەیەک:
هێمنی موکوریانی ئەگەر چی موڵکی هەموو کوردەو هەموو تاکێکی کوردیش بۆی هەیە بە هی خۆی بزانێو خۆشی بوێ، بەڵام لە هەموو لایەک زیاتر، لە سەر حیزبی دیموکراتی کوردستانە، یادی بکاتەوەو ڕێزی لێبگرێ. چونکە ژیانی ئەدەبیو سیاسیی ئەو کەسایەتییە، لە سەردەمی کۆمەڵەی -ژێ کاف- ەوە، هەتا چەند ساڵێک بەر لە مردنی، لە گەڵ بزووتنەوەی نەتەوەیی ڕۆژهەڵاتی کوردستانو ڕێبەرو پێشەنگی ئەو بزووتنەوەیە واتە حیزبی دیموکرات، لێک گرێ درابوون.
هاتن بۆ نێو کاروانی خەباتی نەتەوەیی
هێمن کە لە بنەماڵەیەکی ئایینیو دەستڕۆیشتووی موکوریاندا لە دایک ببوو و کوڕی شێخولئیسلامی موکری بوو، تازەلاوێک بوو کە تێکەڵاوی خەباتی نەتەوەییو نیشتمانی بوو. ئەو کە هەر لە منداڵییەوە خاوەنی بەهرەی ئەدەبی بوو، لەکاتی خوێندن لە حوجرەو لە ڕەوتی تێکەڵاوی لە گەڵ مامۆستایانو هۆگرانی شێعرو ئەدەبدا، هەم بەهرەو توانای ئەدەبیی خۆی پەرە پێ دا، هەم لە ڕووی هەستو بیری نەتەوەییەوە گەشەی کرد. هێمن یەک لە ئەندامە چالاکەکانی کۆمەڵەی -ژێ کاف- بووو، کاتێک حیزبی دیموکراتی کوردستان دامەزراو ئەم حیزبە کۆماری کوردستانی بە سەرۆکایەتیی پێشەوا قازی محەممەد ڕاگەیاند، هێمن بە دانانی شێعری نەتەوەییو نیشتمانیو خوێندنەوەیان لە کۆڕو کۆبوونەوەکانی ئەو کاتدا یان بە بڵاوکردنەوەیان لە چاپەمەنیی کوردیی ئەو سەردەمدا، گیانی خۆشەویستیی نیشتمانو هەستو باوەڕی بەرگری لەو کۆمارەو دەسکەوتەکانی لە نێو نەتەوەکەیدا بڵاو دەکردەوە. ئەو، شانبەشانی نەمر هەژاری موکوریانی کە هەر دوویان لە خۆشەویستانو ڕێزلێگیراوانی پێشەوای سەرکۆمار بوون، وەک دوو سیمای دیاری ئەو ڕۆژگارە چالاکانە لە خزمەتی کۆماری کوردستاندا بوون.
ڕووخانی کۆماری کوردستانو شەهید کرانی پێشەوای سەرکۆمارو هاوڕێیانی، کاریگەرییەکی قووڵی چەندین ساڵەیان لە سەر هەستو ناخی هێمنی موکوریانی دانا. ئەو کاریگەرییانە بە شێعری ئەو سەردەمەی مامۆستا هێمنەوە دیارن. دیارە ئەو کاتەش کە ڕەشبینیو ناهومێدی بە سەر هەستو ڕوانینو بیرکردنەوەیدا زاڵ بوو، بە دیتنی تروسکایی هیواو گەشانەوەی بڵێسەی خەبات، دەگەشایەوە کە نموونەکەی گەشەکردنی تێکۆشانی خەباتی حیزبی دیموکراتو خەباتی خەڵکی کوردستان لە سەردەمی بزووتنەوەی نیشتمانیی د. موسەدیقدا بوو. هێمن کە ئەندامی هەڵسووڕی ڕێکخستنی نهێنیی حیزبی دیموکراتی کوردستان بوو، بە پێڕەوی لە حیزبەکەی، نەک هەر بە باوەڕو هەڵوێست لە گەڵ ئەو خەباتەدا بوو، بەڵکوو بە شێعری خۆی بوو بە زمانحاڵی خەڵک لە ڕۆژانێکدا کە بزووتنەوەی سەرانسەریی خەڵکی ئێران بووە هۆی ڕاکردنی شای ئێران. “دە بڕۆ ئەی شاهی خائین بەغدا نیوەی ڕێیەت بێ” کە ببووە دروشمی ئەو کاتەی خەڵک لە خۆپێشاندانی خەڵکی مەهاباددا، یادگاری هاوبەشیی هێمنی شاعیرلە ڕووداوو هەڵویستە سیاسییەکانی ئەو سەردەمەدایە. بەم هەڵوێستەو زاڵبوونەوەی زەبروزەنگی ڕێژیمی حەمەڕەزا بە سەر وڵاتدا، دەورەیەکی دیکە لە خۆشاردنەوەو ترسو دڵەڕاوکی لە گیرانو تۆڵەلێکرانەوە لە ژیانی هێمندا دەست پێدەکا.
هەڵبژاردنی ژیانی ئاوارەییو دوورەوڵاتی
ڕاپەڕینی چەکدارانەی ١٣٤٦-١٣٤٧ی شۆڕشگێڕانو تێکۆشەرانی حیزبی دیموکراتی کوردستانو خۆڕاگریی قارەمانانی دیموکرات لە بەرامبەر لافاوی ئەرتەشی پۆشتەو پەرداخی شایەتیو شەهیدبوونی دەیان کەس لە بەشدارانی ئەم ڕاپەڕینە، جێپەنجەیان بە ڕۆژژمێری ژیانی ئەدەبیو سیاسیی هێمنی شاعیرەوە دیارە. بێبەشیو بندەستیی کورد لە لایەکو زەبرو زەنگی ساواک بە تایبەتی لە دژی خەڵکی کوردستان لە لایەکی دیکە وەها تەنگ بە شاعیری شەیدای ئازادی هەڵ دەچنن کە سەرئەنجام ناچاری دەکەن ساڵی ١٣٤٧ی هەتاوی ماڵاوایی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بخوازێو ڕوو بکاتە کوردستانی گەرمێن کە هەم شۆڕشی کورد لەم بەشەی کوردستان بڵێسەی سەندبوو، هەم تێکۆشەرانو هاوباوەڕانی مامۆستا هێمن لە حیزبی دیموکراتی کوردستان، لەوێ گیرسابوونەوە. هاتنی هێمن بۆ کوردستانی گەرمێن، ئەگەر چی سەرەتای دووریو دابڕانێکی درێژخایەن لە خەڵکو ئازیزانی بوو، بەڵام هەر لەو کاتەشدا دەروویەکی تازەی لە بەردەم ئەو شاعیرو ئەدیبە بە توانایە کردەوە. هێمن، کە لە کۆنفرانسی دووهەمی حیزبدا ببووە ئەندامی ڕێبەریی حیزب، لە دوای گەڕانەوەی دوکتور قاسملوو بۆ کوردستانو یەکگرتنەوەو خۆڕێکخستنەوەی تێکۆشەرانی دیموکرات لە سەرەتای دەیەی حەفتای زایینیدا، پتر خۆی بۆ کارو تێکۆشانی حیزبەکەی تەرخان کرد. لە کۆنفرانسی سێهەمو کۆنگرەی سێهەمی حیزب سەرلەنوێ بە ئەندامی کۆمیتەی ناوەندیی حیزب هەڵبژێردرایەوە. جێگەی شیاوی خۆی پێ دراو توانی لە ڕێبەریی حیزب بە تایبەتی لە ڕۆژنامەی “کوردستان”دا، پەرەپێدەری زمانی پاراوی کوردیو هاندەری ئەدەبو نووسینی بەرگریو نەتەوەییو نیشتمانی بێ. ئێستا ئیدی ڕووبەرێکی بهرفرهوان بۆ خۆناساندنی هێمنو شێعرو پەخشانی ئەو بە هۆگرانی ئەدەبی کوردی پێک هاتبوو. هەستو سۆزی ئینسانیو ڕوانینو بیرکردنەوەی نوێو پێشکەوتنخوازانە ئاوێتەی زمانێکی شیرینو ڕەوانو زۆر تواناو بەهرەی داهێنەرانەی ئەدەبیو شاعیرانە ببوونو لە شێعرو پەخشانی هێمنی موکوریانیدا شەپۆلیان دەدا. هێمن کە وەک شاعیرو ئەدیب، جوانیناسو جوانپەرست بوو، وەک تێکۆشەرو خەباتکارێکیش هەڵگری بیروباوەڕی مودێڕنو پێشکەوتوو بوو. ڕوانینی هێمن بۆ پرسی ژن، بۆ دادپەروەریی کۆمەڵایەتیی، بۆ کێشەو خەباتی چینایەتی، بۆ بەئاشتی پێکەوەژیانی ئینسانەکان سەرەڕای جیاوازیی نەتەوەو زمانو ئایینو ڕەگەز، جگە لەوەی لە سەردەمی ژیانی شاعیردا ببوون بە هۆی پێشوازیی هۆگران لە بەرهەمەکانی، ڕەهەندێکی نەمرانەشیان بە شێعرو پەخشانی ئەو لە پاش مەرگی خاوەنەکەیان بەخشی. مامۆستا هێمن لەماوەی ژیانی ئاوارەیی خۆیدا هەم لە کوردستانی گەرمێنو هەم لە بەغدا، لە گەڵ زۆرمرۆڤی خەباتکارو کەسایەتیی ئەدەبی،هونەری، زانستیو کۆمەڵایەتی ئاشنا بوو. ئەو مرۆڤە بە توانایە، پێشوازیی کۆڕی زانیاریی لە کەسانی وەک خۆی بە مایە کە لە ڕۆژهەلاتی کوردستانەوە هاتبوون، بۆ خزمەتی زمانو ئەدەبی کوردیو کارو پڕۆژەکانی ئەم دەزگایە قۆزتەوە. گۆڤارو بڵاوکراوە کوردییەکانو کۆڕو کۆمەڵی فهرههنگیی ئەو سەردەمە، بوون بە مینبەرێک بۆ بڵاوبوونەوەی شێعرو نووسینی هێمن. هەر لە نیوەی یەکەمی دەیەی حەفتای زایینیدایە کە لە پێشدا “تاریکو روون” یەکەم دیوانە شێعریو چەند ساڵ دواتر “ناڵەی جودایی” شانسی چاپ بە خۆیانەوە دەبینن. “توحفەی موزەففەرییە”ش ( ئەو بەیتانەی ئوسکارمانی ئەڵمانی نزیکەی سەدەیەک لەمەوبەر لە موکوریان کۆی کردبوونەوە) هەر لەو ساڵانەدا دەکەونە بەر ڕووناکیی شەرحو پێداچوونەوەو پەراوێزبۆنووسینی مامۆستا هێمنو لە لایەن کۆڕی زانیارییەوە، لە دوو بەرگ دا بڵاو دەبنەوە. بەم جۆرە هەتا دێ، هێمن پتر وەک شاعیرێکی بەهەستو خاوەنهەڵوێست دەناسرێو لە گەڵ خۆشەویستیو پێشوازیی ڕۆژبەڕۆژ زیاتر بەرەوڕوو دەبێ.
گەڕانەوە بۆ زیدو نیشتمانو باوەشی ئازیزان
سەرکەوتنی شۆڕشی ساڵی ١٣٥٧ (١٩٧٩)ی گەلانی ئێران، کۆتایی بە١٠ ساڵ ژیانی ئاوارەییو دوورەوڵاتیی هێمن هێنا. مامۆستا هێمنو هاوڕێیانی لە ڕێبەریی حیزبی دیموکراتی کوردستاندا بەرەوڕووی چاوەڕوانیو ئەرکو بەرپرسایەتیی گەورە بوونەوە. پادگانو بنکە نیزامییەکانی ئەرتەشی حەمەڕەزاشا کەوتبوونە دەستی ڕۆڵەکانی خەڵک. ئیدارەی بەشێکی زۆر لەشارو ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کەوتبووە سەر شانی حیزبی دیموکراتی کوردستان. ڕێژیمی تازە بە دەسەڵاتگەیشتووش هەوڵی دەرهێنانی کوردستان لە دەست هێزە سیاسییەکانو کۆنتڕۆڵکردنەوەی بە هێزی نیزامی دەدا. مامۆستا هێمن لە لایەکەوە لە سەر بەرپرسایەتیو ئەرکی پێشووی خۆی لە ڕؤژنامەی”کوردستان”دا بەردەوام دەبێو لە لایەکی تریشەوە، خۆی بۆ ڕێنوێنیو دەسگرتنی لاوانی هۆگری ئەدەبو نووسین تەرخان دەکا. هەر شوێنو بنکەو کۆڕو کۆبوونەوەو میوانییەک کە مامۆستا هێمنی لێ دەبێ، دەبێتە رووگەی هۆگرانیو، بە تایبەتی لاوانی تاسەباری دیتنی لە دوورو نزیکەوە خۆی دەگەیەننێ. دوای دابڕانێکی ١٠ ساڵە، تازە ٦ مانگ بە سەر یەکگرتنەوەی لەگەڵ هاوسەرو جگەرگۆشەکەی دا تێپەڕ ببوو کە شەڕی ڕێژیمی تازە لە گەڵ خەڵکی کوردستان (شەڕی 3مانگە) دەست پێ دەکاو هێمن جارێکی ڕوو دەکاتەوە چیاکان و لە گەڵ د. قاسملووو هاوڕێیانی دیکەیدا لە جێیهک به ناوی “ئاشی پشکاوێ” لە سەر سنوور دەگیرسێتەوە.
پاییزو زستانی ١٣٥٨و بەهاری ١٣٥٩ حیزبی دیموکراتو ڕۆژهەڵاتی کوردستان شایەدی ڕووداوی سیاسیی گرنگ بوون. لە ٢٦ی خەزەڵوەری ١٣٥٨دا، خومەینی کە لە ٢٨ی گەلاوێژدا جیهادی لە دژی خەلکی کوردستان راگەیاندبوو، لە ئاخاوتنێکی ئاشتیخوازانەدا، وای نیشان دا کە پێشتر خراپ تێگەیەندراوەو ئیستا دەیەوێ بە وتووێژ کێشەی کوردستان چارەسەر بکا. حیزبی دیموکڕات لە زمانی د. قاسملووەوه، پێشوازیی لەم گۆڕانەی لەحنو ڕاوێژی خومەینی کردو لەببەیکی پێ گوت. دەستەی نوێنەرایەتیی گەلی کورد بۆ وتووێژ لە گەڵ دەوڵەتی ناوەندی پێک هاتو دیدارێکیش لە نێوان دەستەی نوێنەرایەتیی گەلی کوردو هەیئەتەکانی دەوڵەتی ناوەندی پێک هات. کوردستان نەک هەر هیچ نیشانەو سیگناڵێکی لە تاران لە بە جیددی وەرگرتنی داخوازەکانی خەڵکی کوردستان نەدەدیت، بە پێچەوانەوە شایەدی خۆڕێکخستنەوەی سوپاو ژاندارمری و وەڕێکەوتنی ستوونە نیزامییەکان بۆ گرتنەوەی شارەکان و جێگیربوون لە شوێنە ستراتیژیکییەکان بوو. حیزبی دیموکراتی کوردستان لە دەرفەتی نەشەڕ نە ئاشتیی زستانی ١٣٥٨ بۆ گرتنی کۆنگرەی ٤ی خۆی سوودی وەرگرت. بڕیارنامەو پەسەندکراوەکانی ئەم کۆنگرەیە، لە یەک کاتدا دوو ئامانجیان لە پشتەوە بوو. لە لایەکەوە نیشاندانی نیازپاکیو قسەکردن بە ڕاوێژێکی ئاشتیخوازانە لە گەڵ خومەینی وەک ڕێبەری شۆڕشو دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی. هەر لەو کاتەشدا، پێداگرتن لە سەر داخوازەکانی خەڵکی کوردستانو وەبیرهێنانەوەی ئەو ڕاستییە کە حیزبی دیموکراتو خەڵکی کوردستان تەسلیمی هەڕەشە، شەڕو هێرشو سەرکوت نابنو بەرگری لە خۆیان دەکەن.
سەرئەنجامی هەڵوێستێک
ملنەدانی خەڵکی کوردستان بۆ خۆبەدەستەوەدانو ڕاوەستانیان لە بەرامبەر هێرشی نیزامیی تاراندا، نەک هەر لە لایەن بەڕێوەبەرانی ڕێژیمی تازەوه بەڵکوو لە لایەن حیزبی توودەو دەستوپێوەندەکانیشیهوه، وەک دژایەتی شۆڕشو دەستتێکەڵاوکردن لە گەڵ دوژمنانی ئەو شۆڕشە (ئەمریکا، ئیسرائیل، ڕیژیمی عێراقو هتد) دەناسێندرا. لە نێوخۆی ڕێبەریی حیزبی دیموکراتیشدا کەسانێک کە لە باری فکریو سیاسییەوە لە ژێر کاریگەریی حیزبی توودەدا بوون، کەوتنە دژایەتیی سیاسەتی ڕاوەستان بەرامبەر لەشکرکێشیو شەڕفرۆشیی دەوڵەتی ناوەندی. لە کۆتاییەکانی جۆزەردانی ١٣٥٩ دا، ٧ کەس لە ئەندامانی ڕێبەریی حیزبی دیموکرات لە بەیاننامەیەکدا بە نیشانەی دژایەتی لە گەڵ ئەم سیاسەتە، جیابوونەوەی خۆیان لە حیزبی دیموکرات راگەیاند. لە کاتێکدا خۆڕاگریی خەڵکی کوردستانو حیزبی دیموکرات ببوونە ئامانجی خولێکی نوێ لە لەشکرکێشیو هێرشی بەربڵاوی ئەرتەشو سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی، تاوانبار کردنیان بە بەستراوەیی بە ڕیژیمی عێراقو پاشماوەکانی ڕێژیمی شایەتیو ناتۆو هتد، بوختانێکی قورسو هەڵەیەکی سیاسیی گەورە بوو کە نەک هەر لە لایەن حیزبی دیموکراتەوە بەڵکوو لە لایەن خەڵکیشەوە مەحکووم کرا. ئەوەی کە جێگای سەرسوڕمانو هەر لەو کاتەدا جێگای داخ بوو، بوونی ناوی مامۆستا هێمن لە نێو واژۆکەرانی ئەو بەیاننامەیەدا بوو. بە دڵنیاییەوە مامۆستا هێمن لە ڕووی سیاسیو بەستراوەیی فیکری بە حیزبی توودەوه، جیاوازییەکی زۆری لە گەڵ ئەو کەسانە هەبوو کە بەیاننامەکەیان ئیمزا کردبوو. کە وایە دەبێ هۆکاری دیکە بۆ دابڕانی لە هاوڕێ لە میژینەکانیو کەوتنی ڕەگەڵ ئەو گرووپە هەبووبێ. هۆکارەکە هەر چییەک بووبێ، شتێک لە ئەسلی مەسەلەکە ناگۆڕێ. ناکرێ کردەوەی ٦ کەسەکەی دیکە، هەڵەو نادروستو زیانبار بووبێو هی ئەو بە ڕەواو دروستو پاساوهەڵگر بزانین! بەڵام ئەوەی لەم یادکردنەوەیەدا جێگای لهسهرڕاوهستانه دوو خاڵە. یەکەم زێدەڕۆیی حیزبی دیموکرات لە دژکردەوەنیشاندان بەرامبەر بەو گرووپە، بە تایبەتی چۆنیەتیی هەڵسوکەوتی بەشێک لە ڕێبەریو تەشکیلاتی ئەو کاتی حیزبی دیموکرات لە گەڵ کەسێکی وەک مامۆستا هێمن کە جێگای لۆمەو رەخنەلێگرتنە. دووهەم، ئەو راستییە کە خەڵکی کوردستانو تەنانەت تێکۆشەرانو ئەندامانی حیزبی دیموکراتیش، هەموو ڕابردوو کەسایەتیی مامۆستا هێمنو خزمەتەکانیان نەکردە قوربانیی ئەم هەڵوێستەیو، ڕێزو خۆشەویستیی ئەو شاعیرو ئەدیبەبە نرخەیان وەلا نەنا. جێگای وەبیرهێنانەوەیە کە حیزبی دیموکرات بە خۆشییەوە -ئەگەرچی بە درەنگەوە – سەرئەنجام چاوی بەم لاپەڕەیەی مێژووی خۆی دا خشاندەوە و لە دەیەی ٧٠ی هەتاوی لە پەسندکراوێکی نیوخۆییدا، “اعادەی حیثیت”ی له “هێمن” کردەوە.
خزمەت لە دوا وێستگەی ژیان و تێکۆشان دا
لێرەوە هێمن لە دوای نزیکەی ٣٥ ساڵ، ڕیگای تێکۆشانی خۆی لە حیزبی دیموکرات جیا کردەوە. بەڵام ئەو دەستهەڵگری ئەو ئامانجانە نەبوو کە لە ژیانی ڕابردوویدا خەباتی بۆ کردبوون. مامۆستا هێمن کە پاش چەند ساڵێک چەرمەسەریو ژیان بە کوڵەمەرگی، پێشنیاری کارو بەرپرسایەتی لە دەزگای دەوڵەتیی “ئینتیشاراتی سەلاحەدینی ئەیوبی ” پێ کرا که قهبووڵی کردو گۆڤاری “سروە”ی وەڕێ خست. ئهو نەک هەر نەبوو بە پەسنبێژو مۆرەی ڕێژیمی کۆماری ئیسلامی، بەڵکوو بەو ئیمکان و دەرفەتە بەرتەسکەی بۆی رەخسا، بزووتنەوەیەکی کهلتووریی بە گیانو ئامانجێکی نەتەوەیی وەڕێ خست. ڕێچکەو نەریتێک کە مامۆستا هێمن لە ڕاستای خزمەتی زمانو ئەدەبو کەلەپووری کوردیدا بۆ “سروە” دایناو هاوکارەکانی،دوای مەرگی ئەویش هەر لە سەری ڕۆیشتن، بەڵگەن بۆ ئەو قسەیە کە هێمن، دوایین قۆناغی ژیانیشی هەر بە خزمەت بە نەتەوەکەی بردە سەرو لە ئامانجە نەتەوەییو ئینسانیو پێشکەوتووەکانی دانەبڕا کە لە سەردەمی کۆمەڵەی -ژێ کاف-و لە ڕۆژانی پڕشکۆی کۆماری کوردستانو لە ساڵانی دوورو درێژی خەبات و تێکۆشان لە حیزبی دیموکراتی کوردستاندا، چراو چراوگی ژیانی بوون.
لە ٣٠ سالەی کۆچی دوایی ئەوکەسایەتییە خاوەن خزمەت و شوێندانەرەدا، بە ڕێزەوە یادی دەکەینەوەو ئەم وانەیەی هیچ کات لە بیر نابەینەوە کە ئینسانو نەتەوەو نیشتمان لە سەرووی هەموو شتێکنو پێویستە قەڵەمو بەهرەی ئەدەبیو نووسینو هەر توانایەکی هەمانە، لە هەر بارودۆخێکدا بۆ بەرزکردنەوەی ڕیزی مرۆڤو ڕزگاریی نەتەوەو بەرەوپێشبردنی نیشتمان تەرخان بکەین.
لە ژماره ٦٧٨ ی رۆژنامهی “کوردستان”دا بڵاو بۆتهوه