ڕێککەوتنی جێگای مشتومڕی وڵاتە یەکگرتووەکان، بریتانیا و ئوسترالیا، دەرئەنجامی بۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەبێ
ئورشەلیم پۆست – سێت جەی فرانتزمەن
تووڕەیی فەڕانسە و ئەورووپا لە ڕێککەوتنی ئەو دواییانەی نێوان وڵاتە یەکگرتووەکان، ئوسترالیا و بریتانیا دەتوانێ دەرئەنجامی بۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست هەبێ. دوای ئاشکرا بوونی رێککەوتنەکە فەڕانسە ڕایگەیاند کە باڵوێزەکانی لە ئەمریکا و بریتانیا [ دروستەکەی ئوسترالیایە. و.] کشاندۆتەوە. بە گوێرەی بی بی سی، وەزیری کاروباری دەرەوەی فەڕانسە گوتی “ئەو بڕیارە بێ وێنەیە” لەبەر “گرینگیی بێ وینەی” ئەم دۆخە، ڕەوایە.
ئەو ڕیککەوتنە نوێیە ناوی ئاوکوس (AUKUS) ــە و بە گوێرەی ڕێککەوتنەکە ئوسترالیا ژێر دەریایی [لە وڵاتە یەکگرتووەکان} دەکڕێ کە بە وزەی ئەتۆم کار دەکەن. وا لێک دەدرێتەوە کە ئەو هەنگاوە بۆ بەهێز کردنی ئوسترالیا، وەک هاوپەیمانی سەرەکیی وڵاتە یەکگرتووەکان و بریتانیا، لە ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ چین بێ. بەڵام وێدەچێ کاردانەوەی لەسەر ڕێککەوتنی فەڕانسە-ئوسترالیا هەبێ و ئەو کارە بێ زانیاریی فەڕانسە و یەکیەتی ئەورووپا کراوە.
ئەوە هەروەها لەسەر هاوپەیمانی “پێنج چاو” دامەزراوە کە وڵاتانی پێوەندیدار بە بریتانیا دەگرێتەوە. کانادا و نیوزیلەند، کە ئەندامی ڕێککەوتنی پێنج چاون، لە ڕێککەوتنی ئاوکوس دا نین.
بۆچی ئەوە بۆ ئیسڕائیل و خۆرهەڵاتی ناوەڕاست گرینگە؟
زۆر جار وڵاتە یەکگرتووەکان، بریتانیا و ئوسترالیا لە پێوەندی لەگەڵ سیاسەت لەو ناوچەیەدا هاوکاریی نزیکیان بە یەکەوە هەبووە. بریتانیا هاوپەیمانێکی سەرەکیی وڵاتە یەکگرتووەکان لە شەڕی عێراق و ئەفغانستان بوو. ئوسترالیا و وڵاتە یەکگرتووەکان، بە درێژایی مێژوو پشتیوانیی گەلێک بەرچاویان لە ئیسڕائیل کردووە و ڕێبەری هەنووکەیی بریتانیا پێوەندییەکی نزیکی لەگەڵ ئیسڕائیل هەیە.
فەڕانسە بەهەمان شێوە یاریزانێکی گرینگ لەو ناوچەیە، بەڵام هێندێک جار سیاسەتەکانی لەگەڵ دەوری وڵاتە یەکگرتووەکان جیاوازە. بۆ وێنە، فەڕانسە بەرژەوەندیی لە لوبنان هەیە کە هەموو جارێک لەگەڵ هی وڵاتە یەکگرتووەکان یەک ناگرێتەوە. فەڕانسە لە پێوەندیی لەگەڵ حیزبوڵڵا خۆگونجاندنی هەڵبژاردووە. بێجگە لەوە فەڕانسە لەو دواییانەدا بەشداری کۆبوونەوەی بەغدا بوو کە تورکیە و ئێران، دوو وڵاتی سەرەکیی ناوچە، لەوێ حازر بوون. وڵاتە یەکگرتووەکان و بریتانیا نەهاتن بۆ ئەو کۆبوونەوەیە.
ئەوە بەو مانایەیە کە فەڕانسە دەیهەوێ دەورێکی قایمتری لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا هەبێ، لە هەمان کاتدا ڕەنگبێ وڵاتە یەکگرتووەکان وبریتانیا ئاڵوگۆر بە سەر سیاسەتەکانیان دا بێنن.
وڵاتە یەکگرتووەکان دیهەوێ جەخت لەسەر دژبەرەکانی چین لە نزیک ئەو وڵاتە بکاتەوە. ئەوە بە مانای وەبەر‌هێنانی مەزن لەسەر توانایی دەریایە. ئەوە هەر وەها بەو مانایەیە کە دوای بەجێهێشتنی ئەفغانستان، وڵاتە یەکگرتووەکان لە بەرژەوەندییەکانی دژی تێرۆریزم لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست پاشەکشە دەکا. نا دڵنیاییەکەی مەزن باڵی بەسەر بەڵێنداریی وڵاتە یەکگرتووەکان لە بەرانبەر خۆرهەڵاتی سووریە و عێراق داکێشاوە.
بۆ ئیسڕائیل، ئەوە گرینگە چونکە ئیسڕائیڵ بەرەوڕووی هەڕەشەکانی ئێران لە شوێنی وەک سووریە و هەڕەشەی بەکرێگیراوانی ئێران وەک حیزبوڵڵا و هەروەها تاقمە پشتگیریکراوەکان لە لایەن ئێرانەوە لە یەمەن و عێراق دەبێتەوە.
ئەو گرووپانە ئێستا بە تەکنەلۆژی فڕۆکەی بێ فڕؤکەوانی ئێرانی تەیار کراون. ئاڵوگۆڕ لە پێوەندییەکانی ئەورووپا و فەڕانسە دەگەڵ وڵاتە یەکگرتووەکان و بریتانیا لەو ناوچەیە، دەتوانێ دەرئەنجامی بۆ ئیسڕائیل هەبێ، ئەگەر ئاشکرا بێ ئەو وڵاتانە حەزی زۆرتریان بۆ مامەڵە کردن لەگەڵ ئێران و میلیشیاکان هەیە. ئەوە بە هەمان شێوە دەرئەنجامی بۆ وتووێژەکانی ڕێککەوتنی ئەتۆمی دەبێ. بۆ ئیسڕائیل گرینگە کە وریای ئەو ئاڵوگۆڕانە، لە کاتی هەڵسەنگاندنی هەنگاوی داهاتووی، بێ.
