سەرەتا هەوڵ دەدرێ بۆ بەرچاوڕوونی زیاتر قۆناغێکی میژوویی لە خەباتی حیزبی دیموکرات، لەو شێوازی حیزبایەتییە کە دکتور قاسملوو باوەڕی پێی هەبوو و بە کردوە هەنگاوی بۆ هەڵێنایەوە، پەیجۆری و ئاوڕدانەوەی بۆ بکرێ.
لە نێوەڕاست زستانی ساڵی ٥٦ی هەتاوی، پاش ئەوەی خۆپێشاندانەکانی خەڵکی نارازیی ئێران بە دژی رێژیمی پاشایەتی هاتە قۆناخێکی جیدی‌و تازەوە، لە سەرەتای بەهاری ساڵی دواتردا، دکتور قاسملوش لە ئوروپاوە گەڕاویەوە بەغدا، پاش لێکدانەوە و شرۆڤەی ئەم دۆخە تەماوییە‌و خوێندنەوەیەکی ورد لە وەزعی مەوجود‌و بە تەگبیرکردن دەگەڵ سەرکردایەتیی حیزبەکەی، هاتنە ئەم ڕایە کە بۆ کاری رێکخستن و هەروەها ئامادەکاریی بۆ پێشهاتەکانی دوایی، بگەڕێنەوە نێوخۆی ئێران. بۆ ئەم مەبەستە لە کۆتاییەکانی هاوین و سەرەتای پاییزی ساڵی ٥٧ی هەتاوی، نزیک پێنج مانگ پێش ڕووخانی ڕژیمی پاشایەتی، دکتور قاسملوو بە خۆی‌و پێنج کەسی کومیتەی کاتیی زاگرۆس، لە بەغداو باشوری کوردستان‌ڕا سەرەڕای بوونی هەموو مەترسییەکی گیانی، بە دەستی خاڵی گەڕانەوە نێوخۆی وڵاتی ئێران‌و هەر کەسەی بۆ شار‌و ناوچەیەک بۆ ڕێکخستن و ڕاپەڕاندنی کاری تەشکیلاتی ئەرکیان پێ‌سپێردرا. لە سەرکردایەتی ئەو کاتی حیزبی دیموکرات هەبوون کەسانێکیش کە هەر لە بەغداو شارەکانی باشوری کوردستان نەبزووتن‌و لە ئیستگەی قەتاری‌چاوەڕوانی، چاو لەدووی هاتنی قەزا‌وقەدەر‌و هێوربوونەوە‌و یەکلاکەرەوەی دۆخەکە مانەوە. دکتور قاسملوو و هاوڕێکانی، تا شۆڕش سەرکەوت هەر خەریکی ڕێکخستن‌و کاری تەشکیڵاتی بوون. ئەم کاری ڕێکخستنە بۆ حیزبی دیموکڕات دەسکەوتی باشی هەبوو و خێری چاکی دایەوە؛ خەباتی ژێرزەمینی‌و بووژانەوەی شانە نوستووەکانی حیزبی دیموکرات، لە دەسپێکی خۆیدا میتینگی سەت هەزار نەفەری یازدەی ڕەشەممەی ٥٧ی شاری مەهابادی لێکەوتەوە کە لە مێژووی ئەم حیزبە‌‌دا بێ‌وێنە بووە. ئەگەر باس لە واقع بینی سیاسیی دکتور قاسملوو بکرێ دەبێ چەند دەرەتانی دیکەی بەردەم خەباتی حیزبی دیموکراتی ئەوکات بورووژێندرێ کە دکتور قاسملوو وەک سیاسییەکی واقع‌‌بین‌و پڕاگماتیست هەوڵی دا لە سەرجەم بژێرە و دەرەتانی بەردەستی، جێ پەنجەی دیار بێ و بە قازانجی حیز‌ب‌و گەلەکەی کەڵکی لێ‌وەرگرێ، لەسەر باوەڕمەندی و پێداگری لەسەر ئەسڵی ڕئال پۆلیتیک، هەنگاو و سیاسەتە بەکردەوەییەکانی دکتور قاسملوو، هەر لە کومیتەی زاگرۆس‌دا بەرتەسک نەکرابۆوە، بەڵکوو ناوبرا چەند مانگ پێشتر، لە نوفل لۆشاتۆی پاریس، لە دیدارێک لەگەڵ خومەینی، ڕوانگەی ئەویشی، سەبارەت بە چارەنووسی گەلی کورد وەرگرتبوو، کاتێک ئەم دیدارە نەی‌توانی هیچ هیوایەک لە دڵی دکتور قاسملوو بڕوێنێ، ئەوجار لە دەمی ئاویلکەدانی ڕژیمی شا، دڵی بەو ئیسلاحات و چاکسازییانە خۆش کرد کە دکتور شاپور بەختیار وەک ئاخرین سەرۆک وەزیری شا، بۆ بازدان لە دیواری مەرگی دەوڵەتەکەی، وادەی دابوو، ڕەنگە ناهومێدی لە بیر و ڕوانگەی خومەینی بوو کە ئەم گۆڕانە تاکتیکییەی لە هەڵوێست‌و هزری دکتور قاسملوو‌دا چێ کردبوو، بێ‌شک ئومێدبەخشین بە چاکسازیی ڕژیمێکی ناکارامە لەبری هاتنەسەرکاری کەسێکی دۆگمی وەک خومەینی، بۆ وی لە سەرەتی دابوو؛ دکتور قاسملوو بەوەش هەر ڕانەوەستا و بە کردەوە لە پێکهاتەی کومیتەی زاگرۆس‌دا نەخش و ڕۆڵی بەرچاوی لە پرۆسەی ڕووخانی ڕژیمی شا لە کوردستان گێڕا. لێرەدا بۆمان دەردەکەوێ کە دکتور قاسملوو لەم قۆناغە میژووییەدا تەنیا پشتی بە ڕەهەندێکی سیاسییەوە نەبەستبوو، ئەو سەری بە دەرکەی هەموو “بژێرەهەبوو” و بەردەستەکان داکردبوو و خۆی لە یەکیان‌دا قەتیس نەهێشتبۆوە، بە واتایەکی دی هەموو هێلکەکانی لە سەوەتەی بژێرەیەک نەخستبوو، بە ڕوونی دەردەکەوێ ئەوەی دکتور قاسملوو لە هەموو ڕێبەرانی پێش خۆی و دوای خۆی جێا دەکاتەوە، ئەم خوێندنەوە واقعبینانە لە دۆخی ئاراییە کە ناوبراوی هیچ‌کات لە جوڵە و کردەی تەک‌ڕەهەندی قەتیس نەدەهێشتەوە، ئەو بەردەوام لە دەلاقەی ڕۆچنە و ڕوناکایی‌یەکان بۆ دۆزینەوە ئیمکان و دەرەتانەکان، لە بۆ ئافراندنی دەرفەتی نوێ دەگەڕا، تایبەتمەندییەک کە پڕ بە پێستی سیاسەتی پراگماتیستییانەیە و لەگەڵ سیاسەتی سیفر و سەت، تەواو ناتەبایە.
بەدەر لە هەموو ئەم سەمپاشی‌و هەراوهۆریایەی، کە ئەم ڕۆژانە، دەرچووانی زانکۆی فەیسبووک ناویانەتەوە، فەرقی ئەم دوو بەرەیە، واتە بەرەی بایکۆت و بەرەی دژی بایکۆت ڕێک لەوە دایە، لە لایەک کومیتەی زاگرۆسی حیزبی دیموکراتی ئەوکات دەبینین، لایەکیش باقی ئەو تێکۆشەرە سیاسییانەی لە باشوری کوردستان تا دوای ڕووخانی شا جوڵەیان نەکرد و چاوەڕوانی پێشهات و قەزاوقەدەر مانەوە، دەبینین. لێرەدا مەبەستی ئەم نووسینە، شرۆڤەی نەفسی هەڵبژاردن‌و بایکۆت نییە، ئەم قەڵەمە لە زاتی خۆیدا، نە موافیقی سەداسەتی هەڵبژاردنە نە موخالیفی سەداسەتی بایکۆت، بێ‌شک بایکۆت لە وەختی خۆیدا لە چەشنی دەنگ‌هەڵبڕینێکی گەڵالەکراوی مەدەنی، کاریگەریی خۆی هەیە، بەڵام ئەم تاکتیکە ئەگەر لە بیچمی نوسخەیەکی کلیشەیی و بەبێ خوێندنەوەی هەڵ‌ومەرج، بۆ زیاتر لە سێ‌دەیە بەردەوام دووپاتە بێتەوە، نەک تەنیا هیچ یارمەتی‌یەک بە گەشەی دیموکراسی و لەرزۆک‌کردنی بناغەکانی دیکتاتۆڕی ناکا، بەڵکوو کۆمەڵگا تووشی پەتای دەستەوەستانی، چاوەڕوانی و پاڵدانەوە دەکا و حیزبی سیاسی لە ڕێڕەوی ئەساسی خۆی واتە جوڵە، چاوکراوەیی، تیژبینی، سەیالی‌و ناجێگیری دادەماڵێ.
خوێندنەوەی ئەو دۆخە هەلاواردەیەی کە لە وڵاتێکی نەکراوەی وەک ئێران، لە هەناو و جەرگەی بارودۆخی “پێش‌هەڵبژاردن”، “کاتی‌هەڵ بژاردن”و “دوای‌هەڵبژاردن” دێتە ئاراوە، بە چەشنێک کە هەر قۆناغەی تایبەتمەندی و دەرکەوتەی جیاوازی خۆی هەیە، دەکەوێتە سەر شانی حیزبێک کە سیاسەت بە چاویڵکەی ڕەش و سپی تەماشا ناکا بەڵکوو دەی‌هەوێ لەسەر عەرزی واقع سیاسەت بکا. حاشا لەوە ناکرێ کە هەلبژاردنی نوێنەر بۆ پارلمان و هەروەها هەڵبژاردنی شوڕاکان بە نیسبەت هەڵبژاردنی سەرکۆماری، بۆ کوردستان گرینگیی تایبەتیی خۆی هەیە، ئەو گرینگی‌یە لەو شارانەی کە کورد و تورک تێکەڵاون چەند قات زیاتر خۆ دەنوێنێ. ڕەنگە ئەوەی کۆماری ئیسڵامی ئێرانی وەک خۆی ناسیبێ قەت پێی وانەبووە کە ئەم نیزامە لە چوارچێوەیەکی ئوسوڵی و دیموکراتیک، لە سەر سەندووقی هەڵبژاردن ملی بۆ داخوازی‌یەکانی خەڵک ڕاکێشابێ، پێش هەموو شتێک بەربەستەکانی شوڕای نیگابان لە بەردەم بژێرە‌سەربەخۆ و خەڵکییەکان، ماهییەتێکی دژەدیموکراتیکیان بەو نیزامە بەخشیوە، ئیدی لە ساختەچییەتی، سنووردارکردن و تەنگەبەریی دەسەڵاتی بەردەم نوێنەرانی هەڵبژێراو گەڕێ کە درەتانی گونجاوی بۆ بەدواداچوونی ویست و داخوازیی خەلک نەهێشتۆتەوە. لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە گۆڕێ، لە وەها دۆخێک‌دا کە هیچ ڕۆچنەو ڕوناکاییەک بۆ هەڵبژاردنێکی دیموکرات، سەردەمیانە‌و دەسەڵاتی پێویست بۆ نوێنەری کورد لە پاڕلەمان نەماوەتە ئەدی تەکلیف چییە؟ هەنووکە بۆ خەڵکی دەرەوەی بازنەی دەسەڵات دوو بژێرە لەبەر دەست دان، یان بایکۆتی هەڵبژاردنەکان بکەن یا ئەوەی کە مڵ بۆ هەڵبژاردنی بەربژێرانێک ڕاکێشن کە لە فیلتێرینگی کۆماری ئیسڵامی تێپەر بوون. ئەو حیزب و لایەنانەی کە کووتوونەتە بەرەی بایکۆت پێش هەموو شتێک، بەم پاساوە کە بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی کۆماری ئیسڵامی، مەشرووعییەت‌بەخشین و تەییدی ئەم نیزامەی لێ‌دەکەوێتەوە و رژیم بۆ درێژەدانی ژیانی خۆی زۆر پێویستی بەم هەڵبژاردنانە هەیە، خۆ لە وەردانەوە‌و شڕۆفەی وەزعی مەوجود دەدزنەوە؛ لایەنی باسکراو ڕەنگە بە ئەنقەست خۆ لەو ڕاستییە گێڵ بکا و نایهەوێ ببینێ کە هیچ وڵاتێکی ڕۆژاوایی و لەسەرووی هەموان ئەمریکا، پێیان وانەبووە کە مەشروعییەتی ئەم ڕژیمە لە هەناوی ئەم هەڵبژاردنە نادیموکراتیکانە مسۆگەر دەبێ، لە جێدا کۆماری ئیسڵامیش پەکی بەوە نەکەوتووە کە لە ڕێگای پروپاگەندی بەشداریی هەراوی خەڵک وا بە دەرەوە نیشان بدا کە مەشرووعییەتی خەڵکی هەیە. سەرکوتی خوێناوی ئیعتیڕازی مەدەنی خەڵکی تاران لە جۆزەردانی ٨٨ی هەتاوی، لەبەر چاوی میدیای جیهانی بەڵگەیەکی حاشاهەڵنەگری ئەم ئیدیعایەیە.
لە حالێک‌دا بەشداری نوێنەرانی ڕاستەقینەی خەڵک و توانای مانۆردانانیان بەربەست یا لە هەناوی خۆیدا خنکێندراوە، خەڵک ناچارن مل بۆ هەڵبژاردنێکی نادیموکراتیک بۆ دەست‌نیشان کردنی چەند بەربژێرێک کە لە فیلتێرینگی شوڕای نیگابان قوتار بوون، بەرن. لێرەدا کورد نابێ لە ڕوانگەی فارسێکی تارانی یا ئیسفەهانی بۆ چەمکی هەڵبژاردنی نوێنەرانی پارلمان بڕوانێ، ئەگەر هەڵبژاردن لە شارەکانی دیکەی ئێران جگەی لە کەمینە زۆرلێکراوەکان، بۆ دەسەڵاتی سیاسییە، لە کوردستان بۆ داوا و ویستی مافی ڕەوا‌و پێشێلکراوە، مافیک کە گشت بەستێنەکانی نەتەوەیی، فەرهەنگی، سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابوری و… هتد لە خۆ دەگرێ. بۆ دەرخستنی تێڕوانینی بەرەی دژەبایکۆت، لێرەدا پێویستە وەرددانەوەیەکی بەیاننامەی حیزبی دیموکراتی کوردستان بۆ ئەم دەورەیەی هەڵبژاردن بکەین، شک لەوەدا نییە کە دۆخی هەڵبژاردن بە گشتی دۆخێکی هەڵاواردەیە، ئەم جیاوازییانە لە قۆناغە جیاجیاکانی هەڵبژاردن بە شکلی جیاواز خۆی دەردەخا، شک لەوەدا نییە کە ماوەی قۆناخی ناونووسی، ناونووسی تا ڕاگەیاندنی لیستی بەربژێرە تەئید کراوەکان، لە ئیعلامی لیستەی بەربژێرە نەهاییەکان تا کۆتایی دیاریکراوی پروپاگەندی کاندیداکان و لە کۆتاییدا لە ڕۆژی هەڵبژاردن، دۆخێکی جیاوازو ئاوارتە دەخوڵقێ، گرینگی لێرەدایە کە چۆن دەنگی کپکراوی خەڵکانێک لە ڕێگای پڕوپاگەندی دۆخی قۆناخی گورین، بە گوێی دەسەڵات بگەیەنرێ. بەڕاستی هەر دەرەنجامی ئەم دۆخەیە کە “کەمپەینی مطالبات کوردستانی” لەسەر دەستی چالاکانی نێوخۆی وڵات پێکدێ، داخوازی گەڵیک گەڵالە دەکرێ کە لە داخوازی و بانگەشەی بەربژێرەکانی هەڵبژاردن گەڵێک لە بانترە. حیزبی دیموکراتی کوردستانیش بە درووستی قامکی لەسەر دادەنێ و ئەو قۆناخە بە دەرفەتێکی لەبار و کراوە بۆ دەرخستنی ویستە جۆراوجۆرەکان دەبینێ. لێرەدایە کە چەمکی کەڵکوەرگرتن لە دەرفەتی پێشهاتوو و ئافڕاندنی دەرفەتی نوێ و گونجاو دێتە ئاراوە، ئەسڵێک کە سەرچاوە و هەوێنی سەرەکی بیرۆکەی واقع بینی سیاسییە کە لە قۆناغی حیزبایەتی قاسملوو زۆر بەدرەوشاوەیی خۆی نواند. ڕەنگە گرینگترین تێڕوانین و دوورەنیگای بەیاننامەی حیزبی دیموکراتی کوردستان، لە کۆتایی بەیاننامەکەدا خۆی دەدەخا کە دەڵێ: “گوشاری خەڵکی کوردستان بۆ سەرناوەندەکانی یاسادانان‌و دامەزراوەکانی دیکەی کۆماری ئیسلامی‌و هەوڵدانیان بۆ هێنانە گۆڕی داواکانیان، پێویستە لە دوای هەڵبژاردن بە شێوەیەکی ڕێکخراوتر‌و یەکگرتووانەتر درێژەی هەبێ.” ئەم لێدوانەی حیزبی دیموکرات ئەوە دەگەیەنێ کە ئەم حیزبە بۆ دوور‌و دوورتر دەڕوانێ، پێناسەیەک کە حیزبی بایکۆت ناتوانێ خاوەنی بێ، پاڵدانەوە و خۆ بە قەزاوقەدەرسپاردن نەک تەنیا سیاسەت نییە، بەڵکوو ئامرازێکە بۆ خۆدزینەوە لە ڕاستییەکان، ڕۆچوون لە گێژاوی وەهم و خۆش‌خەیاڵی‌و نوستالژی، ئاسانترین و کەم‌تێچووترین هەنگاو و کردەوەیەک کە هیچ خۆماندووکردن و ئارەقەڕشتنێکی ناوێ، بەڵام لایەنێک کە دەی‌هەوێ جۆرێکی تر بۆ ئەم دۆخە بڕوانێ، پێویستە پێوندییەکی تۆکمە‌و بەربڵاوی لەگەڵ چاڵاکانی نێوخۆی وڵات‌دا هەبێ و ڕوانگەی ئەوانیش بە نیسبەت پرسەکانی ڕۆژ وەرگرێ‌و تاوتوێیان بکا. بەم پێیە ئەم سیاسەت و هەڵوێستەی حیزبی دیموکراتی کوردستان هەڵقوڵاوی تێڕوانین و دوورەدیمەنی بژاردەو چاوکراوەی کۆمەڵگایە، ئەو تیپەی کە قازانجی گشتیی کۆمەڵگای گەرەکە و بە حزوری خۆی لە قاپیلکەی خەسیوی و لاکردەیی سەری دەرهێناوە. ڕەنگە دەرکەوتەی ئەم سیاسەتە لە کورت‌ماوەدا نەیەتە بەر بینایی‌چاوان، بەڵام بێ‌گومان لە داهاتوودا، بەرهەمی ئەم چالاکییە سەیاڵ و ئەکتیڤە زیاتر خۆی دەردەخا و لە ڕۆژی تەنگانەدا وەفریای دێ.
خاڵێکی دیکەی جێی سەرنجی بەیاننامەی حدک ئەوەیە کە دەربەست و ئازادهێشتنەوەی خەڵک بۆ ئەوەی کە دەنگ بە کام بەربژێری جێی متمانەی خۆیان بدەن، لە ڕوانینێکی دیموکراتخوازانە و مودێڕن حیکایەت دەکا کە بناغەی کۆمەڵگایەکی پلۆڕاڵ‌و ئازاد لە داهاتوودا دادەڕێژێ، لێرەش‌دا حیزبی دیموکڕاتی کوردستان، لە عەرشی خۆبەزڵزانی دێتە خوار‌‌و خۆی لە هەڵکەوتەی خۆبە قەییم زانین‌و خۆسەپێنانە دەرباز دەکا، کۆمەڵگایەک کە لەوێدا، کەسی خاوەن بڕیار‌و دەنگ بە هۆکاری ئەوەی نەکا مۆرکی گرێدراو و جاشیەتی بە نێوچاوانییەوە بنێن، بە بوونی وەها هەڵوێستێکی شیاو، لە چوون بۆ سەر سندووقی دەنگدان ناپرینگێتەوە. ئازادهێشتنەوەی خەڵک و گەڕانەوە بۆ دەنگی خەڵک لە ڕۆژی دەنگدان‌دا، کۆڵەکەیەکی پتەوی دامەزراوە دیموکراتییەکانە لە داهاتوودا. لە هەڵومەرجێکدا کە ئوپوزیسیونی ناکارامە و ڕژیمی خۆسەپێن، سەریان لە خەڵک شێواندووە، چیدی درووشمی حیزبی پێشەنگ بڕ ناکا، هەر ئەوە کە لەگەڵ بژاردە و چاوکراوەی کۆمەڵگا‌و دۆخی سەردەم هاوتەریب(نەک موافیقی سەداسەت) بی ماقوڵانەترین هەڵوێستە.
حیزبێک کە خۆی لەوە مات کردووە بە هەر بارێک، لە ئەگەری بەشداری یا بەشداری نەکردنی خەڵک، بێ‌و ڕاگەیەندراوێک دەربکا کە بڵێ “ئەوە خەڵک بەپیر بانگەوازەکەمانەوە هاتوون و لە دەمی حکوومەتیان داوە” ڕوژ لە دوای ڕۆژ لە واقعی کۆمەڵگا دوور دەکەوێتەوە و بەرەو خەسیوی و زێدەکردنی مەوادی خۆی و کۆمەڵگا هەنگاو دەبڕێ، ئەگەر حیزبێک، بۆخۆی لە چەقی ڕووداوەکان نەبێ ناتوانێ لەسەر ڕووداو و پێشهاتەکان کاریگەری هەبێ‌و کۆڵەبەرەی قورس و قەبەی حیزبی پێشەنگ؟! بە کۆڵێ دادا.
ماوەی چەند ساڵە حیزبی دیموکراتی کوردستان وەک چالاکترین حیزبی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، لە هەموو بەستێنە بەردەست و بەرتەسکەکانی خەبات کەم‌وزۆر کەڵکی وەرگرتووە. هەوڵی موزاکەرە، دیپلۆماسی و سیاسەتی دەرەکی، چاڵاکی پێشمەرگانە لە نێوخۆی وڵات، هەوڵدان بۆ پشتگیری لە چالاکانی مەدەنی و خەباتی ئەم بەستێنە، هەناردەکردنی گوفتمانی تازە، هەمووی ئەم ڕیزە چاڵاکییانەن کە ئەم حیزبە ویستوویەتی لاپەرەیەکی نوێ لە خەباتی‌دا هەڵداتەوە، بە پێچەوانە باقی حیزبەکان لە داخی کۆماری ئیسڵامی، خەریکی لەداوکەوتنی مەعامەلەیەکی خراپن، لێرەدا بە خۆیان نازانن کە لە داهاتووی ئالوگۆڕەکان تووشی چ هەڵەیەک دەبن، بەڕاستی ئەگەر دوای ٣٧ ساڵ تەمەنی ئەم رژیمە، بەوە نەزانن ئاخر بایکۆت و بێ تەفاوەتی ئەم خەڵکە، چ یارمەتی‌وخزمەتێک بە گەشەی دیموکراسی و وەلەرزەخستنی ئەم ڕژیمە دەکا بەڕاستی کارەساتە، لە بیرمان نەچێ ژنانی ئەمریکا دوای ١٤٠ ساڵ و لە دوای ٢٨ دەورەی سەرۆک کۆماری‌دا توانیان مافی دەنگدان بۆخۆیان مسۆگەر بکەن.
مامی هەردی-نێوخۆی وڵات
