ئێران و ئابووری ماددەهۆشبەرەکان

لە جیهاندا بازرگانی ماددەی هۆشبەر بە گەڕانی ماڵی ١٥٠٠ تا ٢٠٠٠ ملیار دۆلار پاش بازرگانی نەوت و چەک پلەیەکی بەرزی بۆ خۆی مسۆگەر کردووە. بازرگانییەكی نێودەوڵەتییە هاوتای بازرگانی نەوت و چەك. بەپێی ئامارێكی “كۆنفڕانسی جینایەتی رێكخراوەیی” بازرگانی جیهانی ماددەهۆشبەرەكان سوودێكی پتر لە داهاتی نەوتی هەیە.
شۆردنەوەی پارە یان “پول شویی” Money laundering، پارەیەكە لە رێی داهاتێكی نایاساییەوە بەدەست دێت وەكو قاچاقی ماددەهۆشبەرەكان، قاچاقی مرۆڤ، كڕین و فرۆشتنی ژن و منداڵ، قاچاقی چەك، دزی، تیرۆر و هتد. شۆردنەوەی پارە بریتییە لە هەرجۆرە كارێك بۆ شاردنەوە یان گۆڕینی نێوەڕۆكی نایاسایی ئەو داهاتەی پێدەچێت سەرچاوەكەی یاسایی نەبێت. ئەم پرۆسەیە كە زیانگەلێكی بۆ ئابووری وڵات هەیە باجیش نادات و قاچاقچیانی ماددەهۆشبەرەكان بۆ شاردنەوەی سوودەكەیان و هەروەها سەروەت و سامانیان كەڵكی لێوەر دەگرن. بۆ یەكەمین جار كۆنڤانسیۆنی ڤیەننا رێساگەلێكی دیاری كرد بۆ “سزای شۆردنەوەی پارە لە ئاستێكی نێودەوڵەتی” كە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانیش لەم بارەیەوە هاوكاریگەلێكی نواند. گرنگترین بەڵگەکانی یاسایی لەبارەی شۆردنەوەی پارە، پەیمانی ڤیەننا لە ساڵی ١٨٨٤ و كۆنفڕانسی پالارمۆ لە ساڵی ٢٠٠٠ە كە دواتریش رێكخراوگەلی هاوكاری ئابووری یەكێتیی ئەورووپا و وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و سندووقی دراوی نێودەوڵەتیش هاتنە ئەو گۆڕەپانەوە. شۆردنەوەی پارە متمانە و هەروەها سەقامگیری بازاڕ لە نێو دەبات، بەجۆرێك كە سیستەمەکانی بانكی لە ئاكامی تاوانگەلی پلان بۆداڕێژراو قورسایی و متمانەی خۆی لەدەست دەدات و هەموو سیستەمەكانی ماڵی جیهانی تووشی زیانی جددی دەكات و تەنانەت وڵاتانی بچووكیش لەو زیانە بێبەش نین.
ئابووری ماددەهۆشبەرەکان لە جیهاندا هێندە قازانجی بۆ دەوڵەتەکان و گرووپەکانی تێوەگلاو هەیە کە کەمتر دەوڵەت و سیستمێکی دەزگەی هەواڵگری و گرووپێک هەیە توانیبێتی خۆی لێ پاراستبێت. لەم بارەوە بە گەڕانێکی نێو سەرچاوەی داهاتی هەندێ دەزگەی هەواڵگری وەکو ئیتلاعاتی ئێران و هەروەها گرووپگەلێکی وەکو حزبوڵڵای لوبنان دەبینین کە بەشێکی زۆری سەروەت و سامانیان بۆ پێشخستنی کاروباریان لە ڕێگەی قاچاقچێتی بە ماددەی هۆشبەرەوەیە. لەبیرمانە کە ئەکبەر گەنجی لە کتێبی “عالیجناب سرخ پوش” باسی هێڵی ترانزیتی ماددەی هۆشبەری وەزارەتی ئیتلاعاتی ئێرانی دەکرد و هەروەها لەم دواییانەش بەپێی هەواڵێکی ئەلعەرەبییە لە ٢٥ی جێنڤێری ٢٠١٦، بەرپرسانی ئەمەریکی و هەروەها کۆنگرەی ئەمریکا باسیان لەوە کرد کە یەک سووەمی سامانی ڕێکخراوی حزبوڵڵای لوبنان بەهۆی قاچاقی ماددە هۆشبەرەکانەوەیە.
ئەو ماددەهۆشبەرانەی کە لە جیهاندا زۆرتر بەکار دێن بریتین لە:
١-حەشیش و ماریجوانا ٢-تریاک ٣-ئەوانەی لە تریاک دروست دەکرێن ٤-کوکایین ٥-ئامفتامین ٦-ئێکستازی

٦١ ملیار دۆلار داهاتی ئەفغانستان لە بازرگانی نێودەوڵەتی ماددەهۆشبەرەكان
راپۆڕت و ئامارەكان ئاماژە بەوە دەكەن چاندن، بەرهەمهێنان و قاچاقی ماددەهۆشبەرەكان لە ئەفغانستان داكشانی بەخۆوە نەبینیوە و بگرە زیاتریش بووە. بانكی مۆن سكرتێری گشتیی نەتەوەیەكگرتووەكان لە وتارێكی بەوبۆنەوە دەڵێت “قاچاقی ماددەهۆشبەرەكان كە لە دەمێ ساڵەوە گرفتێكی كۆمەڵایەتی و دۆسیەیەكی رێكخستنی گشتی ئەژمار دەکرا، لەم ساڵانەی دواییدا مەترسییەكی جددییە بۆ تەندروستی و تەناهی مرۆڤ و جیهان”. ناوبراو لە درێژەدا گوتی “بازاڕی فرۆشی تلیاكی ئەفغانستان كە ساڵانە ٦١ ملیار دۆلار داهاتی هەیە، رێكخراوەکانی چەكدار، تیرۆریزمی نێودەوڵەتی، زۆر هەوڵی ناسەقامگیری ئەفغانستان دەدەن و لەم رێگەشەوە داهاتێكی ماڵی بۆ خۆیان بەدەست دێنن”. پێشتر ئامارگەلێكی تر لەمبارەیەوە دەگوترا بۆ نموونە ساڵی ٢٠٠٧ رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بایەخی ساڵانەی مامەڵەی قاچاقی ماددەهۆشبەرەكان لە ئەفغانستانی ٤ ملیار دۆلار دانابوو كە ئەم ئامارە نوێیەی ٦١ ملیار دۆلاریی داهاتی ئەفغانستان بەڕەچاوكردنی گرانبوونی نرخی ماددەهۆشبەرەكانیش هەر گەلێك پرسیار دەخوڵقێنێت. واتە بەپێچەوانەی بانگەشەی بەرپرسانی دەوڵەتی ئەفغانستان چاندنی ‘كوكنار’ هەر هەیە و تەنانەت لەلایەن مافیاشەوە بەربڵاوتر بڵاو دەكرێتەوە. ئەوەی كە تیرۆریزمی نێودەوڵەتی وەكو ئەلقاعیدە و هەروەها گرووپە بچووكەكانی چەكدار لە ئەفغانستان لە ترانزێتی نێودەوڵەتی ماددەهۆشبەرەكان ئەوپەڕی سوودی ماڵی وەردەگرن پێشتر دەزانرا و ساڵی ٢٠٧یش رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە راگەیەندراوێكی رەسمیدا باسی ئەو بازرگانییەی كردبوو بەڵام وەكو ئەم دواجارە سكرتێری گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان راشكاوانە باسی لێوە نەكردبوو. لێكۆڵەرانی ئەم بوارە رایان وایە سێكوچكەی توندوتیژی، هەژاری و شەڕ بوونەتە هۆی ئەوەی كە ئەفغانستان ببێتە پێتەختی ماددەهۆشبەرەكان لە جیهان و قاچاقچییانی نێودەوڵەتیی ماددەهۆشبەرەكان، گرووپەکانی تیرۆریستی و ئەلقاعیدە ئەو سێكوچكەیەن زۆرترین سوود لەم هەلومەرجە دەبینن و هەرچەند دەگوترێت زۆر پلان بۆ هەڵوەشاندنەوەیان داڕێژراوە بەڵام چالاكییان بەربڵاوتر بووەتەوە و بێگومان كاریگەریشیان لە وەزعی شێواو و ئاڵۆزی تەناهی ئەفغانستان ناكرێت، لەبەرچاو نەگیرێت. ئەو هۆكارانەی لە چاندن و بەرهەمهێنان و فرۆشتن و بازرگانیكردنی ماددەهۆشبەرەكان باسی لێوە كرا بەبێ بوونی بەرپرسانێكی پێوەندیدار بەم باسەوە گەشە ناكەن و ناتوانن بەر بەخەباتی نێودەوڵەتی دژی ماددەهۆشبەرەكان بگرن.
خەلیلی جێگری دووەمی سەركۆماری ئەفغانستان لە رۆژی جیهانی خەبات دژی ماددەهۆشبەرەكان راشكاوانە ئەو دەنگۆیەی پشتڕاست كردەوە و گوتی “ئەوە راستییەكە لە هەموو وڵاتان و بەتایبەت ئەم وڵاتانەی ناوچە هەتا هاوكاری و هەماهەنگی لە نێوان رێكخراو و ناوەندەكانی مافیایی نەبێت، زۆر گرفتە ماددەهۆشبەرەكان بەم جۆرە بەربڵاوە قاچاق بكرێت. دەبێ كەسانێك لەو شوێنە گرنگانە بن بۆ راپەڕاندنی ئەوجۆرە ئیشانە و بێگومان دۆزینەوەیان و رادەستكردنیان بۆ یاسا پێویستە. هەتا ئێستە سەدان قاچاقچی ماددەهۆشبەرەكان بەباری زۆر گەورەوە لە ئەفغانستان دەستگیر كراون بەڵام هیچكات نەدراونەتە دەست یاسا و سزای پێویستیشیان نەبینیوە”.
هەرچەند رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لەم چەند ساڵەی دواییدا داوای محاكەمەی چەند بەرپرسێكی گەندەڵی كردووە كە هاوكاری مافیای ماددەهۆشبەرەكان دەكەن بەڵام هیچ وەڵامێكی ئەرێنی لەلایەن دەوڵەتی ئەفغانستانەوە وەرنەگرتووە و ئەو بەرپرسە پایەبەرزانە لە سەرپۆشی سیاسییەوە بەئاسانی بازرگانی ماددەهۆشبەرەكان دەكەن و ئەمەندەش بەهێزن كە تەنانەت رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكانیش ناوێرن ئەو ناوانە ئاشكرا بكەن. بێگومان ئەگەر سەرنجی ئامارەكان بدرێت هیچ كەس باوەڕ ناكات چاندن، بەرهەمهێنان و قاچاقی ماددەهۆشبەرەكان لە ئەفغانستان كەمی كردبێتەوە، بەتایبەت كە بەپێی ئامارەكان سێ ملیۆن كەس لەو وڵاتە بێكارن و بەقۆناخەكانی ماددەی هۆشبەرەوە خەریكن. شایانی گۆتنە ئەو پارەی لە داهاتی ماددەهۆشبەرەكان بەدەست دێت بەشێكی كەمی دەگاتە دەستی جوتیاران و بەشی زۆری دەڕواتە گیرفانی قاچاقچییانەوە. هەروەها لێكۆڵەرانی ئابووری دۆسیەی ئەفغانستان رایان وایە لەناكاو هێنانی سیستەمی بازاڕی ئازاد بۆ وڵاتێك ٢٥ ساڵ شەڕ و ئاژاوەی تێدا بووە كارێكی زۆر هەڵەیە و ئاكامی نەرێنیشی بەدواوە بووە.

ئەفغانستان سەرچاوەی چاندنی ماددەهۆشبەرەكان
ئەفغانستان بەپانتایی ٦٥٢.٠٩٠ كیلۆمەتری چوارگۆشە بەدرێژایی ٩٣٦ كیلۆمەتر لەگەڵ ئێران، ٧٤٤ كیلۆمەتر لەگەڵ توركمەنستان، ١٣٧ كیلۆمەتر لەگەڵ ئۆزبەكستان، ١٢٠٦ كیلۆمەتر لەگەڵ تاجیكستان، ٧٦ كیلۆمەتر لەگەڵ چین و هەروەها ٢٤٣٠ كیلۆمەتریش لەگەڵ وڵاتی پاكستان سنووری هاوبەشی هەیە. واتە ئەم وڵاتە لە بواری ژێئۆئێكۆنۆمییەوە ئاماددەیی تەواوی تێدایە بۆ هەر جۆرە بازرگانییەك و هەروەها لە بواری ژێئۆپۆلۆتیكەوە زۆر بەرچاوە و Centre for Applied Linguistics دەنووسێت بەوجۆرەی لە مێژووی ئەم وڵاتە دەیخوێنینەوە لەو كاتەی كە سەربەخۆیی وەرگرتووە (١٩١٩) بەردەوام زلهێزەكان هەوڵی زاڵبوونیان داوە بەسەریدا.
نفووسی ئەفغانستان پتر لە ٢٨.٣٩٥.٧١٦ ملیۆن كەسە و مامناوەندی تەمەن ٤٣ ساڵە. ئینسكلۆپێدیای بریتانیكا لە درێژەی ئامارەكانیدا دەنووسێت كە” ٩٩%ی خەڵكی ئەفغانستان مسوڵمانن ٨٠% سوننە و ١٩% شیعەن” قەومی هەزارە شیعەن كە زۆربەی ئەفغانەكان لە جیاتی ئەوەی بڵێن ئەو ئەفغانە شیعەیە دەڵێن هەزارەیە. ئەفغانستان پێكهاتەی ٣٥ پارێزگەیە و ئەو پارێزگایانەی پتر گوڵی خەشخاشی لێ دەچێنرێت “باكووری ئەفغانستان پارێزگەكانی هیلمەند، قەندهار و نیمروز دەڤەری سەرەكی چاندنی گوڵی خەشخاشن”. ئەفغانەكان گوڵی خەشخاش دەچێنن كە خاكی ئەم وڵاتە زۆر لەبارە بۆ ئەم بەرهەمە. خەشخاش كە دەچێنرێت پاش ئەوەی گوڵ دەكات بەنووكی چەقۆیەكی تیژ گوڵەكە بریندار دەكرێت و ئەو ماددەی لێی دەڕژێت كە سەرەتا سپییە لێی دەگەڕێن هەتا سبەی پێوەی دەمێنێت و دەبێتە رەش پاشان ئەوە كۆدەكرێتەوە و دەیكەنە تلیاك. زەحمەتی زۆرە و بەئاسانی بەعەمەل نایەت.
ئەفغانستان خاوەنی گەلێ كانگەی بەنرخی وەكو زێڕ و زوخاڵی رەش و هتدە بەڵام ئەم وڵاتە كە سی و چوار پارێزگەیە و ٣٥%ی خەڵكەكەی بێكارن و ٣٦%ی خەڵكەكەشی لە خوار هێڵی هەژارییەوە دەژین، پتر لە ٤٢%ی خەڵكەكەی رۆژانە بۆ كەمتر لە یەك دۆلار لە رۆژدا دەژین بەپێی بەراوردێكی irinnews.org، كە “دەكرێت یەكێك لە هۆكارەكانی رووتێكردنی ئەو خەڵكە بۆ چاندنی گوڵی خەشخاش هەژاری و بێكاری و نەبوونی هیچ جۆرە كارگەیەكی پیشەیی بەتوانا لەو وڵاتە بزانرێت تەنانەت ئەو كەرەستانەی بۆ كارگەی زوخاڵی رەش هەیانە هی ٤٥ ساڵ لەمەوبەرە كە وڵاتی نەمسا پێی داون”.

لە گوڵی خەشخاشەوە بۆ هیرۆئین و كریستاڵ
گوڵی خەشخاش پاش ئەوەی بەزەحمەتێكی زۆرەوە دەبێتە تلیاك، ٦ تا ٩ كیلۆ تلیاك دەكوڵێنن بە هەندێ ئیزافاتەوە كیلۆیەك مۆرفین دروست دەبێت. ١٠ كیلۆ مۆرفین و هەندێ ئیزافاتی كیمیایی لە تاقیگە ٩٠٠ تا ٩٥٠ گرام هیرۆئینی لێ دروست دەبێت. جۆرەكانی تری ماددەهۆشبەرەكان “حەشیش، ماری جوانا و گراس وەكو تووتن وایە و وەك جگەرە دەیكێشن”. لەم ساڵانەی دواییدا هەندێ جۆری نوێی ماددەی هۆشبەر هاتوونەتە بازاڕی جیهانەوە و ئەو ماددە نوێیانە بێگومان هەموویان لە هیرۆئین بەرهەم دێت. هیرۆئین بە هەندێ حەبی هێمنكەرەوە لە تاقیگەكانی تایبەت بە ماددەهۆشبەرەكان شیشە و كریستاڵی لێ دروست دەكرێت كە ئەم ماددەهۆشبەرە نوێیانە زۆر مەترسیدارن چونكە پاش پێنج ساڵ کەسی ئالوودەبوو هەموو گیانی دەپووكێتەوە و دەیكوژێت. لە ئەفغانستان خەڵك جۆرەكانی ماددەهۆشبەرەكان بەكار ناهێنن و تەنها هەندێ پارێزگە خەشخاش بەرهەم دەهێنن و دەیفرۆشن، كە دیارە دەسەڵاتدارانی ئەفغان و هەندێ بەرپرسی پاكستانی و بیانی لە بازرگانە گەورەكانین. بەپێی دوانرخەکانی ئەو ناوچەیە كیلۆیەك تلیاك لە ئەفغانستان ٢٠٠ تا ٢٥٠ دۆلارە و مۆرفینیش ٣٠٠٠ دۆلارە.

قاچاقی ماددەهۆشبەرەكان و داهاتی چەند ملیار یۆرۆیی بۆ پاسدارانی ئێران
گۆڤاری “دی وۆڵتیی ئەڵمانی” لە بابەتێكیدا ئاشكرای دەكات سوپای پاسدارانی ئێران لە قاچاقی ماددەهۆشبەرەكان بۆ ئەورووپا داهاتێكی چەند ملیار یۆرۆیی هەیە. ئەم گۆڤارە دەنووسێت “رژێمی ئێران، رۆژئاوا بەچاوپۆشیكردن لە ترانزێتی ماددەهۆشبەرەكان دەترسێنێت و پێدەچێت بەم هەڕەشەیەی بیەوێت وشیاری بە وڵاتانی ئەورووپی بدات لەمەڕ پەسندكردنی پێشێلكاری مافی مرۆڤ لە ئێران. محەمەد جەواد لاریجانی ئەو وشیارییە بە ئەورووپا دەدات و دەڵێت: ئەگەر ئاگەداری سنوورەكانمان بۆ ترانزێتی ماددەهۆشبەرەكان بكەینەوە رێگەی قاچاقی ماددەهۆشبەرەكان بۆ ئەورووپا زۆر ئاسان دەبێتەوە”.
دیارە ئەوە یەكەمین جار نییە ئێران، رۆژئاوا بەكردنەوەی ترانزێتی ماددەهۆشبەرەكان دەترسێنێت، بەپێی بەڵگەنامەكانی ویكیلیكس “بەڵگەکانی نهێنی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ئاماژە بەوە دەكەن ئێران رۆڵێكی گرنگی هەیە لە گواستنەوەی قاچاقی ماددەهۆشبەرەكان لە ئەفغانستانەوە بۆ ئەورووپا. لە ساڵەكانی ٢٠٠٦،٢٠٠٨ و ٢٠٠٩ ئەو بارە زۆرەی لە قاچاقی ماددەهۆشبەرەكانی كۆماری ئازەربایجان دەستی بەسەردا گیراوە، هیرۆئینێك بووە هێزەکانی تەناهیی ئێران لە ئەفغانستانەوە بەمەبەستی گەیشتن بۆ ئەورووپا لە رێی كۆماری ئازەربایجانەوە گواستوویانەتەوە و بەرپرسانی ئەفغانیش تێیدا بەشدار بوون”.
بەشێكی بەرچاو لە تلیاكی ئەفغانستان ئێران دەیكڕێت و پاشان دەیكاتە هیرۆئین و هەناردەی دەرەوەی وڵاتی دەكات، دی وۆڵت لە درێژەدا دەنووسێت “بەڵگەی حاشاهەڵنەگر هەیە ئەو قاچاقچییانەی دەدرێنەوە دەست ئێران پاش ماوەیەكی كورت دووبارە كاری پێشوویان دەست پێ دەكەنەوە. چونكە داهاتی سوپای پاسداران لە قاچاقی ماددەهۆشبەرەكان بۆ ئەورووپا پتر لە چەندین ملیار یۆرۆیە”.

ئێران ترانزیتی ماددە هۆشبەرەكان
وڵاتی ئێران بەپانتایی ١.٦٤٨.١٩٥ كیلۆمەتری چوار گۆشە لەگەڵ ئەفغانستان، پاكستان، ئازەربایجان، ئەرمەنستان، توركمەنیستان، توركیا و عێراق سنووری هاوبەشی هەیە. وڵاتێكە بەهۆی هەڵكەوتەی جوغرافییەوە رۆڵی بەرچاو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبینێت چونكە رێی بە دەریاكانی خەزەر و عەممان و كەنداو هەیە. ئەم وڵاتە كە بەهۆی دراوسێتی ئەفغانستان رێگەی ترانزیتی ماددە هۆشبەرەكانە هەرچەند کەمتاکورتێ بۆ بەرگری لە دزەكردنی ئەم ماددەیە بۆ وڵاتەكەی هەوڵی داوە “بەڵام ناشاردرێتەوە هەر بەوجۆرەی حوجەتولئیسلام زەم كاتی خۆی لە رۆژنامەی هەمشەهری باسی كرد رۆژانە پتر لە یەك تۆن تلیاك لە تارانی پایتەخت مەسرەف دەكرێت”. دیارە دەسەڵاتی ئێران پێی ناخۆش نییە کە گەنجان ماددەی هۆشبەر بەکار بێنن چونکە ئەوەی لە سەرقالبوونیان بەدژایەتیکردنی دەسەڵاتی ئیسلامی ئێران پێ باشترە. بەڵگەی زۆر هەن کە بە شێوازی جۆراوجۆر چاوپۆشی لە بەکارهێنەر و فرۆشیار و بازرگانی ماددەی هۆشبەر لەلایەن دەسەلاتی ئێرانەوە کراوە. پارێزگەكانی رۆژهەڵاتی ئێران بەهۆی دراوسێتی ئەفغانستانەوە هەمیشە لەگەڵ قاچاقچێتی لەگەڵ ئەم ماددە ترسناكە دەستەویەخە بوون و یەك لەوان پارێزگەی بەلووچستانە كە بێكاری لەم پارێزگەیە لەو پەڕی خۆیدایە.
كاروانی قاچاقی ماددەهۆشبەرەكان بە ئۆتۆمبێل و چەكدارەوە لە سنووری هاوبەش لەگەڵ ئەفغانستان دێتە ئێران و لە هەندێ سنوورەوە دیارە دەستی گەندەڵیشی تێدایە تا دەگاتە تاران كە كیلۆیەك تلیاك نرخی ١٠٠٠ دۆلارە، مۆرفین ٦٧٠٠ تا ٧٠٠٠ دۆلارە. لە تارانەوە تا دەگاتە سنووری توركیا گەلێ خاڵی پشكنین دەرباز دەكات و دیارە كاتی خۆی ئەكبەری گەنجی لە كتێبەكەیدا (عالیجنابان سرخ پوش) رای وابوو ئیتلاعاتی ئێران هێڵی نێودەوڵەتی بۆ گواستنەوەی ماددەهۆشبەرەكان بۆ دەرەوەی وڵات هەیە و بێگومان ئەم بازرگانییە رەشە ئەمەندەی پارە تێدایە كە كەمتر وڵاتێك دەتوانێت خۆی لێ بكشێنێتەوە”. لە ئێرانەوە بۆ توركیا و كۆمارەكانی یەكێتیی سۆڤیەتی پێشوو بە ئەسپ و ئۆتۆمبێل دەگوازرێتەوە. كیلۆیەك هیرۆئین لە شارەكانی سنووری توركیا ٨٠٠٠ یۆرۆیە و لە ئیستانبول ١٢٠٠٠ یۆرۆیە كە بە پاپۆرە و شتی لەو بابەتە دەگاتە ئەورووپا. لە ئەورووپاش ٣٢٠٠٠ یۆرۆیە. تلیاك بۆ ئەورووپا ناڕوات. قاچاقچییە گەورەكانی ماددەهۆشبەرەكان لە ئێران ئەگەر بیانگرن لە كاتێكدا لە نێوخۆی وڵات بڵاوی دەكەنەوە، حوكمی زیندانی درێژخایەن یاخود بەدەگمەن حوكمی ئێعدامی هەیە و ئەگەریش بیانگرن كە بۆ وڵاتانی دراوسێی دەگوازنەوە حوكمی زیندانی كورتخایەنیان دەدەنێ یان بە غەرامەكردنی دانی پارە یاخود بەرتیلێكی زۆر ئازادیان دەكەن.

ئێران و مەسرەفی ماددەهۆشبەرەکان
لە ئێران ڕۆژانە ١١ ئالوودەبوو گیانی خۆیان لەدەست دەدەن و بەپێی ئامارەکانی ناوەندەکانی بەرەنگاربوونەوەی ماددەهۆشبەرەکان ڕۆژانە زیاتر لە ١٧٠٠ کیلۆگرام ماددەی هۆشبەر دەستی بەسەردا دەگیرێت بەڵام زەحمەتە کە هەمووی لەلایەن دەسەڵاتی ئێرانەوە بفەوتێت. ٥٢%ی ئەو تریاکەی لە ئەفغانستان بەرهەم دێت لە ئێران مەسرەف دەبێت ئەوە لە کاتێکدایە کە هیندوستانی یەک ملیاردی تەنها ٧%ی تریاکی بەرهەمهێنراوی ئەفغانستان مەسرەف دەکات. پێشتر لە ئێران زیاتر تریاک، حەشیش، هیرۆئین و مۆرفین لەلایەن ئالوودەبوانەوە بەکار دەهات بەڵام ئێستە زیاتر ئەو بەشە لە ماددەهۆشبەرەکان بەکار دێت کە لە تاقیگەی کیمیاییدا دروست دەکرێن وەکو LYSERGIC-ACID-DIETHYLAMIDE ، ECSTASY، KETAMIN، METHADONE، AMPHETAMINES، MAGIC MUSHROOMS، MAGIC MUSHROOMS، STEROIDS، TRANQUILIZERS= DEPRRESSANT، PCP، OXYCONTIN کە پێیان دەڵێن “ماددەی هۆشبەری سەنعەتی”. هۆکاری زیاتر گیرۆدەبوون و ڕاکێشانی کەسانی ئالوودەبوو بۆ لای ماددەی هۆشبەری سەنعەتی بەهۆی هەرزانییەکەوەیەتی و هەروەها زووتر و ئاسانتریش وەدەست دەکەوێت و کەم نین ئەو شارانەی کە ئێستە بۆ خۆیان تاقیگەی شاراوەیان هەیە و بەرهەمی دێنن و ئەگەر شاری سنوورین بۆ وڵاتانی دراوسێشی دەنێرن.
ئێکستازی، شیشە، مت ئامفتامین و جۆرەکانی تری حەبەکان هەنووکە ماددەی سەرەکی مەسرەفی ڕۆژانەی ٣٠ هەتا ٤٠ ملیۆن ئالوودە بوون لە جیهاندا و بەرامبەرە لەگەڵ هەموو ئالوودەبوانی هیرۆئینی و کۆکایینی لە وڵاتانی جیهاندا.
لانیکەم ٨%ی دانیشتووی تاران کە تەمەنیان لە نێوان ١٥ بۆ ٤٥ ساڵە جارێک شیشەیان تاقیکردووەتەوە و ئەمە ئامارێکی ترسناکە و بۆ ڕاکێشانی گەنجان بەرەولای ماددەی هۆشبەر جۆرەها ریکلامی سەیروسەمەرە لە نێو کۆمەڵگەدا لەئارادایە کە فێری کێشانی ئەم جۆرە مادانە بن.
سکرتێری ئەنجوومەنی هەماهەنگی خەبات دژی ماددەی هۆشبەر لە پارێزگەی سیستان و بەلوچستان، محەمەد هادی مەرعەشی دەڵێت: “لە ٧ مانگی رابردوودا ٩٨ تۆن لە جۆرەکانی ماددەی هۆشبەر لەم پارێزگەی سیستان و بەلوچستان دەستی بەسەردا گیراوە کە بەهەڵسەنگاندن لەگەڵ پارساڵ ٦٨% زیادی کردووە و لەو ٩٨ تۆنە تەنها ٨٠ تۆنی تریاک بووە و ئەوەی تر ماددەی هۆشبەری سەنعەتی بووە”.
فەرماندەی هێزی پۆلیسی هورموزگان، عەزیزوڵڵا مەلەکی دەڵێت: “هەتا کۆتایی مانگی ٨ی ئێرانی، ١٤٦ گرووپی قاچاقی ماددەی هۆشبەر گیراون، ٢٩ دانە جۆرەکانی چەک و ٦٤٦ ئوتۆمبێلیشیان دەستی بەسەردا گیراوە”. ئەو لە درێژەدا گوتی: “لەم ٨ مانگی رابردووەدا ٤٩ تۆن لە جۆرەکانی ماددەی هۆشبەر لە قاچاقچییەکان گیراوە”.
جێگری هێزی پۆلیسی پاریزگەی یەزد، عەتائوڵڵا ئەحمەدی رایدەگەیەنێت کە “لە ٨ مانگی رابردوودا ٢٧ تۆن ماددەی هۆشبەر دەستی بەسەردا گیراوە کە بەهەڵسەنگاندن لەگەڵ پارسال ١٠٦% زیادی کردووە و ٣ هەزار و ٥٨٩ قاچاقچی دەستگیر کراون”.
لە ژماره‌ ٦٧٣ ی رۆژنامه‌ی “کوردستان”دا بڵاو بۆته‌وه‌