ئەدەبیات یەك لە سیاسیترین بوارەكانی ژیانی مرۆڤە

ناسیۆنالیزم بەرهەمی مۆدێرنیتەیە و لە دوای شۆڕشی فڕەنسا بە زەقی هاتە ناو سیاسەتی وڵاتانەوە، ئەو چەمكە سیاسییە بە درەنگەوە هاتە ناوچەی ئێمە و بەتایبەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كورد لە دەیەی یەكەمی سەدەی رابردوو گوتاری ناسیۆنالیزمی هێنایە ناو خەباتی سیاسییەوە، بەڵام كارتێكەری ئەو چەمكە لەسەر ئەدەبیاتی كوردی چۆن و لەكەیەوە دەستی پێ كردووە، د. هاشم ئەحمەدزادە نووسەر و لێكۆڵەری كورد لەو چاوپێكەوتنەدا بۆ “وشە” تیشك دەخاتە سەر پێوەندی ئەدەب و ناسنامە و دەڵی، ئەدەبیاتی دەوڵەمەند تەنێ چێژ نادات بە مرۆڤ، بەڵكو وشیاری دەكات و ئاواتەكانی دەوڵەمەندتر دەكات، لە كەینوبەینەكانی سیاسەت و كۆمەڵگا ئاگاداری دەكاتەوە، بوارێك كە هەموو ئەمانە بكات، ئەی چۆن ناتوانێ یارمەتیدەری پەرەسەندنی چارەسەریی پرسی ناسنامەكان بێت؟

لە لێكدانەوەی پێوەندیی ئەدەبیات و ناسیۆنالیزمدا ئەوە گرنگ نییە كە كەی چەمكی ناسیۆنالیزم دێتە ناو دەقی ئەدەبییەوە. ئەوەی گرنگە هەڵسەنگاندنی پێوەندیی دوولایەنەی ئەم دوو چەمكەیە كە هەردووكیان لە سەردەمگەلی دیاریكراودا خۆیان لە چوارچێوەی بزووتنەوەی فەرهەنگی و سیاسیدا پێشان دەدەن. بۆ ئەوەی زیاتر تیشك بخەمە سەر ئەم پێوەندییە، ناچارم هێندێك ڕوونكردنەوەی چەمكییانە ئاراستەی خوێنەرانی ئەم دیمانەیە بكەم. بە باوەڕی من لە دەرەوەی پێناسەی ڕوونی هەمەلایەنەی چەمكییانە ئێمە هەمیشە لە بەردەم مەترسیی بەراوەژوو تێگەیشتنی ڕەوتی سەرهەڵدان و گەشەی چەمكەكانین. هەر بەمجۆرە تووشی كۆسپی گەورە دەبین لە تێگەیشتنی بارتەقای كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئایدۆلۆجیكی چەمكەكان، بێت و هەموو لایەنی چەمكەكانمان لێ ڕوون نەبێتەوە. ئەمە ئەگەر بە گشتی بۆ هەموو چەمكەكانی زانستە مرۆیی و كۆمەڵایەتییەكان دروست بێت، كە دەگاتە دوو چەمكی ناسیۆنالیزم و ئەدەبیات چەندقات زێدەتر دروستە.

ئەدەبیات وەك دەربڕینی هونەرییانەی دەقگەلێكی زمانی چ وەك شیعر و چ وەك پەخشان لە ڕیزی یەكەم دا‌هێنانەكانی كۆمەڵگە مرۆییەكاندایە. مرۆڤ بۆ بەخشینی ڕەهەندی چێژ و جوانی بە ژیان هەوڵی دا بە دەربڕینی تایبەتییانەی زمان ئەو سامانە مرۆییە بئافرێنیت كە ئێستە لە زمانی ئێمەی كورددا بە ئەدەبیات و هەڵبەت بۆ هێندێك كەس بە پەیڤێكی پەتیی كوردی وێژە ناسراوە. ئەگەر مێژووی یۆنانی كۆن لە فەلسەفەدا دەگەڕێتەوە سەر فەیلەسووفانی پێش سوقرات، ئەوە هاوتەریب لەگەڵ ئەم مێژووەش سۆفۆكلێس و هومێرۆس دەبنە نوێنەری ئەوەی نزیكەی دوو هەزارە و نیو دواتر بە “لیتراتور” ناوزەد دەكرێت و هەموودنیای كردووەتە گۆڕەپانی دەنگدانەوەی خۆی.

ئەگەر مێژووی كۆنی كۆمەڵگە مرۆییەكان بە كۆمەڵێك زمان كە ئێستە ئیتر هێندێكیان هەر نەماون و كەس قسەیان پێ ناكات، میراتێكی ئەدەبیی كردە دیاری سەرجەم مرۆڤایەتی، ئەوە هاوكات لەگەڵ سەرهەڵدانی مۆدێرنیتە لە ئەوروپا و شوێنەوارەكانی ئەم پڕۆژە فەلسەفی، كۆمەڵایەتی، هزری و ئابوورییە، دەركەوتەی ئەدەبییش گۆڕانی بەسەردا دێت و ئەدەبیاتیش وەك هەر دیاردەیەكی تر تووشی گۆڕانكاریی قووڵی شێوازی و ناوەڕۆكییانە دەبێت. لە درێژەی شێوازە شیعرییەكانی ئەفسانە و دراما، تراجیدی، كۆمێدیا، میلۆدراما، حەماسە و…هتد دا، بەرەبەرە شێوازێكی نوێی ئەدەبی دەبێتە میوانی كۆمەڵگە مرۆییەكان. ئەم گۆڕانە شێوازییە هەڵبەت بە ناوەڕۆكێكی ئیلهام وەرگرتوو لە هەموو دەستكەوتە مەعریفییە نوێیەكان، عەقڵ و ئاوەزی مۆدێرن دەكات بە پشتیوانەی هزریی خۆی و وەك دەڵێن پێوەندییەكی نوێ لە نێوان مرۆڤەكان و دنیای دەوروبەریان لەسەر بنەمای واقیعخوازیی دادەمەزرێنێت.

شێوازی پێوەندییە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكانیش دوای چەند هەزار ساڵ، دوابەدوای پڕۆژەی مۆدێرنیتە، سەرەتاكانی گۆڕانكارییەكی بنەڕەتی ئەزموون دەكات. وردەوردە زمانە ناوچەییەكان جێ بە زمانی لاتینی تەنگ دەكەن و ناسنامە گشتگرەكان جێی خۆیان دەدەن بە ناسنامەگەلێك كە دوای تێپەڕكردنی ڕەوتێكی ئاڵۆزی مەعریفی و كۆمەڵایەتی دەبێت بەو چەمكەی كە ئێستە مژاری باسەكەی ئێمەیە، واتا ناسیۆنالیزم. بە شێوەیەكی گشتی ناسیۆنالیزم ئەو بزووتنەوە كۆمەڵایەتی و سیاسی و ناسنامەییەیە كە لە ئەنجامەكەی ئافراندنی قەوارەیەكی پێوەندیی نوێیە بە ناوی نەتەوە.

نەتەوە وەك قەوارەیەكی زەینی و خەیاڵی دواجار بەرهەمی ڕەوتێكی سیاسی، فەرهەنگی و كۆمەڵایەتییە كە خاوەنی زەینییەتێكە دوور لە پێوەندیی نەریتی خوێنی و ئاینی و عەشیرەیی. خەمڵاندنی ئەم زەینییەتە و ئەم ناسنامەیە بە شێوەیەكی بنەڕەتی ئاكامی كارتێكەرانەی ئەدەبیاتە. هەڵبەت ئەم باوەڕە چوارەچێوەی تیۆریكی خۆی هەیە لەمەڕ ئافراندنی نەتەوە كە بە بۆچوونی كانستراكتیڤیستی یان با بڵێین سازكەرانە و داڕیژەرانە ناسراوە. لەم ڕوانگەیەوە ئەدەبیات لە دەرەوەی دابینكردنی هەستی جوانیناسی و چێژییەوە، دەبێتە ئەندازیاری زەینی ئەندامانی نەتەوە و دابینكردنی كەرەستەی زەینیی لكان و گرێدراوییان بە یەكترەوە. ئەم پڕۆژە ناسیۆنالیستییە تەنێ ئەو ئەدەبیاتە ناگرێتەوە كە بۆ ئەم ئامانجە بەرهەم دێت، بەڵكو خوێندنەوەی تازە بۆ ئەدەبی كۆنیش دەكات و ئەفسانە و میراتە كۆنەكانیش بە چاویلكەی ئێستەوە ئاراستەی زەینییەتی نوێی كۆمەڵگە نەتەوییەكان دەكات. بەمجۆرەیە كە ئەفسانەكانی یۆنانی و هیندی و ئێرانی و ئینگلیزی و هتد كاركردێكی نوێ وەستۆی خۆ دەگرن و مێژووی گرێدراویی ئێستەی ئەندامانی نەتەوە درێژتر و درێژتر دەكەنەوە.

ئەمە ئەگەر ئەو ڕەوتە بێت كە لە پلەی یەكەمدا لە ئەوروپا ڕوو دەدات، بەرەبەرە دەگوازرێتەوە بەشەكانی تری دنیا و لە ناوەڕاستەكانی سەدەی نۆزدەیەمدا پەل داوێتە هەناوی ئیمپراتۆرییەكانی عوسمانی و قاجار و زەوینەی هاتنە كایەی نەتەوەگەلی وەك تورك و عەرەب و فارس و كورد و.. ساز دەكات. ئەم ڕەوتە ئاڵۆزە لە هێندێك باردا دەوڵەت نەتەوە دەكاتە دیاریی ڕەوتەكە بۆ هێندێك لە نەتەوەكان و سنووری فەرهەنگی و سیاسییان لێك گرێ دەدات. بۆ هێندێك نەتەوەش قەوارەی دەوڵەت ساز نابێت و بێدەوڵەتی دەبێتە هۆكاری بەخشینی تایبەتمەندیگەلی جیاواز بە بزووتنەوەی ناسیۆنالیستیی ئەم نەتەوانەی ئامانجیان یەكانگیركردنی سنوورە جیۆگرافیایی و سیاسییەكانیانە لەگەڵ تایبەتمەندییە فەرهەنگییەكانیان.

لە هەموو ئەو ڕەوتانەدا ئەدەبیات ڕۆڵی كارا و یەكلاكەرەوەی هەبووە. بە باوەڕی من لێكدانەوەی كاركردی ئەدەبیاتی كوردی و ناسیۆنالیزمی كوردییش تەنێ لەم چوارچێوە هزری و شێوازییانەدا دەتوانێ ڕێنوێن بێت.

كاتێك بەدرخانییەكان لە كۆتا ساڵەكانی سەدەی نۆزدەیەمدا ڕۆژنامەی “كوردستان” بڵاو دەكەنەوە، بە كردەوە هەنگاوێكی رژد بۆ ئەم ئامانجە هەڵدێننەوە. ئەوان تێگەیشتوون كە نەتەوەسازی پێویستی بە ڕۆژنامە هەیە، بۆیە ڕۆژنامەی كوردستان بڵاو دەكەنەوە. ئەمەش یانی زمانێكی تازە و شێوازێكی تازە. ئەوان دەزانن دەبێ میراتە كۆنەكان زیندوو بكرێنەوە. بۆیە مەم و زینی خانی دەبێتە ڕازێنەرەوەی ڕۆژنامەی كوردستانەكەیان بۆ سازكردنی كوردستان. من هەموو جارێ كە بیر لەم ڕێكەوتە دەكەمەوە بە ژیریی برایانی بەدرخانی شاگەشكە دەبم.

ئەم ڕەوتە بواری مێژوونووسییش دەگرێتەوە و دەبینین ئەمین زەكی بەگی ئەفسەری سوپای عوسمانی دەبێتە دەستپێشخەری مێژوونووسیی نوێی كوردی. هێندێك لە كوردانی چالاكی داودەزگای عوسمانی بە سازكردنی ڕێكخراوی سیاسی و كولتووری لە بەراییەكانی سەدەی بیستەمدا دەبنە ڕێخۆشكەری چەكەری ناسیۆنالیزمی كوردی. كەسانی وەك پیرەمێرد بە گۆڤارگەلی ژین و ژیان و هەوڵدان بۆ زیندووكردنەوەی بۆنە كۆنەكانی وەك نەورۆز، دەبن بە ئەندازیاری فەرهەنگیی ئەو شتەی كە بە ناسیۆنالسیزمی كولتووری بەناوبانگە.

ئەگەر لە سەردەمی كۆندا لە غەزەلێكی مەلای جزیری ناوی كوردستان دەرباز دەبوو، ئەوە لە سەردەمی نوێ و لە ئەدەبی نوێدا ئەم ناوە بە بەردەوامی دەبووە زێوەر و ڕازێنەرەوەی دەقگەلی ئەدەبی. ڕەنگە نزیكترین دەربڕینی ڕاستەوخۆی نوێ لە پێوەندیی لەگەڵ ڕەنگدانەوەی ناسیۆنالیزم لە دەقی ئەدەبیدا ئەو دوو دێڕە شیعرەی حاجی قادری كۆیی بێت كە لە كۆتا ساڵەكانی سەدەی نۆزدەیەمدا نووسیونی. لەم دوو دێرەدا حاجیی مەزن پوختەی بەریەككەوتنی كۆن و نوێ و دیالێكتیكی نوێخوازی و بەرپەرچدانەوەی نەزمی كۆن، زۆر شارەزایانە و شاعیرانە دەردەبڕێت. داخ ئەوەیە لەبەر زۆر هۆكاری سیاسی و كۆمەڵایەتی، خەونی مەزنی حاجی وەك چارەنووسی غەمباری خۆی، لە كورد ونبوو. حاجی بۆ خۆی گۆڕغەریب بوو و خەونەكەشی هێشتا دوای سەدەیەك زێدەتر، هەر وەدی نەهاتووە. هێندێك جار هەست دەكەی ئەم چارەنووسانە ناتوانن بە هەڵكەوت بن.

 “زەمانە ڕەسمی جارانی نەماوە

چراغی نازم و مونشی كوژاوە

لە دەوری ئێمە ڕۆمان و جەریدە

ئەگەرچی مەقسەدە، زانینی باوە”

بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە دەبێ ئاگاداری باسێكی تیۆرێكی ورد بین لەمەڕ كاركردی ئەدەبیات و بنەماكانی بیچمگرتنی شێواز و ناوەڕۆكی ئەدەبی. لە ڕوانگەیەكی ساكارانەی كاركردی ئەدەبییەوە زۆر جاران زەینی مرۆڤ تووشی ئەم هەڵەیە دەبێت كە “ئەدەبیات ڕەنگدانەوەی هەلومەرجی كۆمەڵایەتییە”. ئەم دەربڕینە ڕاستییەكەی لە جێی خۆیدا نییە. تیۆریی “ڕەنگدانەوە”  تیۆرییەكی هەڵەیە. لە وەڵامی پرسیارەكانی پێشوو ئاماژەم بە ڕوانگە باوەكانی ناو تیۆرییەكانی ناسیۆنالیزم كرد. ئەگەر ئێمە نەتەوەكان وەك بەرهەمی سازكراو و داڕێژراو سەیر بكەین، ئەودەم هەموو خەباتێكی فەرهەنگی دەچێتە خزمەت پێگەیاندن و گەشەپێدانی ئەم پڕۆژەیە. لێرەدا زەینییەتێكی وشیار و ئاگا بە پلانی ورد بناخەكانی پێكهاتەیەكی ئاوا دادەمەزرێنێت. ئەدەبیات وەك پڕۆژەیەكی جوانیناسانە، وێڕای وەفاداری بە بنەما هونەری و ئەدەبییەكان، سیلەیەكی چاوی دەچێتە سەر پەروەردە و ڕاهێنانی نەتەوە و ئەندامانی نەتەوە. ئەمە ڕەنگدانەوەی ڕاستەوخۆی هەلومەرجی بەرهەمهێنان و تایبەتمەندییە كۆمەڵایەتییەكان نییە لە بەرهەمی ئەدەبیدا. ئەمە دیالێكتیكی ئاگایی و سامانی فەرهەنگی و كۆمەڵایەتییە. ئەم پێوەندییە تەنانەت لە تیۆریی ماركسیسیشدا كە بوونی كۆمەڵایەتی بە بڕیادەری وشیاریی كۆمەڵایەتی دادەنێت، ئاوا ڕاستەوخۆ نییە. هۆگریی ماركس و زۆر ماركسیستی ناوبەدەرەوەی وەك لینین و ترۆتسكی و لوكاج، جەیمسۆن بۆ ئەدەبیات لەو ڕاستییەوە سەرچاوە دەگرێت كە ئەوان جۆرێك لە ڕۆڵی سەربەخۆیانە دەدەن بە پڕۆژەگەلی ئەدەبی و كارتێكەریی ئەدەبیات لەسەر كۆمەڵگەكاندا.

بەمجۆرە دەكرێت پرسیارەكەی ئێوە ئاوەژوو بكەینەوە و بپرسین بزووتنەوەی نەتەوایەتیی كورد چەندە لەژێر كارتێكەری پەیامی ئەدەبییدا بووە. بۆ نەوەی من ئەستەم نییە دەنگدانەوەی “كوردەواری ئەی وڵاتە جوانەكەم”ی هێمن لە بەرەبەرەی شۆڕشی گەلانی ئێران لە دەیەی حەفتای زاینیی سەدەی بیستەم لە شەقامەكانی مهاباد، بێنێتەوە بیر خۆی. ڕاپەڕینەكەی بەهاری ١٩٩١ی كوردستان و دەنگی شیعرەكانی شێركۆ بێكەس زۆر وەبیرهێنەرەوەی یەكترن.

كارتێكەریی بەرهەمگەلی ئەدەبیی لە ئاستی جیهانیشدا دەبێ بە بەردەوامی ئاوڕی لێ بدرێتەوە. ئەدەبیات سەرەڕای مۆركی نەتەوەیی، دواجار موڵكی سەرجەم مرۆڤەكانە. ‌ئەوە ڕاستە كە ڕووسەكان زیاتر لە هەموو كەس بە بوونی تۆڵستۆی و داستایۆڤسكی سەربەرزن، بەڵام سەرتاپای مرۆڤایەتی خۆی بە قەرزداری ئەم ئافرێنەرانە دەزانێت. ئەگەر بەرچاوترین نموونە بۆ ئەدەبی كۆلۆنیالیستی بێنینەوە، ئەوە دەبێ باس لە دڵی تاریكی ژۆزێڤ كۆنراد بكەین. ئەگەر هەر بەهەمانشێوە بمانەوێت زەقترین نموونەی ئەدەبی دژەكۆلۆنیایلیستیش وەبیر خۆمان بێنینەوە، ئەوە دەبێ ئاماژە بە “شتەكان هەڵدەوەشێنەوە”ی چینوا ئاچێبێی نێجیریایی بكەین. دەبینی كارتێكەریی ئەدەبیات سنوورەكان دەبەزێنێت و دەبێت بە مژاری سەرجەم كۆمەڵگە مرۆییەكان. ئەمەش ڕێك بەسەرهاتی مرۆڤە لەم گۆی زەوییەدا. سەرەڕای هەوڵی دەستەبەركردنی ناسنامە لۆكاڵییەكان، دواجار ناچارە بە هەڵسوكەوتی مرۆییانە لەگەڵ هەموو ناسنامەكاندا. ئەدەبیات ئەم بەستێنە دەوڵەمەندەیە كە ئەم دیالێكتیكە ئاڵۆزە زیاتر لە هەموو بوارێك و دیسیپلینێكی تر ڕوون دەكاتەوە.

كاری ئەدەبیات پێناسەی ئەم چەمكانە نییە، كاری ئەدەبیات پێكانی ئامانجەكانی ئەم چەمكانەیە. ئەگەر لە شیعری بەشێك لە شاعیرانی كورددا، بۆ نموونە فایق بێكەس و ئەحمەد موختار جافدا خەونی پێشكەوتن و خوێندن و كۆمەڵگەیەكی نوێ بەرجەستە دەبێتەوە، ئەمە گوزارەیەكی ئەدەبییە لە پێویستیی بە كۆمەڵگەیەكی نوێی سەرمایەداری كە تێیدا چینگەلی نوێی كۆمەڵایەتیی ببنە ئاڵاهەڵگری خەونی نوێی نەتەوەیی. لە بیرمان بێت كە بەبێ چینی مامناوەندی قسە لەسەر پێكهاتەی نەتەوەیی مۆدێرن وەك كوتانی ئاوە لە دەستاونگدا. یەك لە هۆكارە سەرەكییەكانی پێنەگەیشتنی كۆمەڵگەی كوردی و بەربڵاونەبوونەوەی بزووتنەوە هەمەلایەنە نەتەوایەتییەكانی، ڕاستییەكەی لاوازیی یان دەكرێ بڵێم نەبوونی چینی مامناوەندیی كوردیی بووە. ئەمە بە هەڵكەوت نییە كە پێشەنگانی ناسیۆنالیزمی كوردی لە ئیستامبوڵ سەر هەڵدەدەن.

وێناكردنی ناسیۆنالسیزمی كوردی بەبێ گۆڤاری “نیشتمان” وەك ئۆرگانی كۆمەڵەی ژێكاف هەر لە زەیندا ناگونجێت. دامەزرێنەرانی ئەم ڕێكخراوە و ڕێكخراوەگەلی هاوچەشن لە سلێمانی و لە تاراوگەی كوردیدا كەسایەتییەكانی سەر بە چینی مامناوەندیی كۆمەڵی كوردی بوونە. ئەمەش ڕاستییەكەی باسێكی هەمەلایەنەی كۆمەڵناسانەیە كە پێوەندیی ڕاستەوخۆی بە خوێندەواری و بەرهەمگەلی ڕۆژنامەنووسی و ئەدەبییەوە هەیە. لێرەدا پێی یەك لە بنەماییترین ژانر یان جۆرەكانی ئەدەبی، دێتە ئاراوە كە پێوەندیی ڕاستەوخۆی بە نەتەوەوە هەیە كە ئەویش ڕۆمانە. ڕەنگە بەسەرهاتی ڕۆمانی كوردی ڕێیەكی ڕاستەوڕاست بێت بۆ تێگەیشتن لە چارەنووسی نەتەوەیی كورد. ڕۆمانی كوردی لە كوێ سەری هەڵدا، شێوازی چۆن بوو، ناوەڕۆكی چی بوو، كێ خوێندیەوە و كێ بەرهەمی هێنا و كێ بڵاوی كردەوە و هەموو ئەم پرسیارانە، دەتوانن وەك نووسینەوەی چارەنووسی نەتەوەی كورد و بزووتنەوە نەتەوایەتییەكەی سەیر بكرێت. ئەگەر بمەوێت تەنیا یەك نموونەی زۆر خێرا و سەرپێی لە گوتاری گێڕانەوەیی كوردی بە شاهیدی ئەم باسە بگرم، دەمەقاڵەی میوانانی قاوەخانەكەی شارن لە ڕۆمانی شاری حوسێن عارفدا كە لە ناوەڕاستەكانی سەدەی بیستەمدا باس لەوە دەكەن كورد “ئوممە”یە (نەتەوە)یە یان نا؟

پێوەندیی سیاسەت و ئەدەبیات، بەتایبەتی لە فەزای ملهوڕی و دیكتاتۆریدا، باسێكی هەمەلایەنەیە. پرسی سیاسەتی كوردی و بزووتنەوەی كوردی و هەڵسوكەوتی لەگەڵ ئەدیباندا دەتوانێ تیشك بخاتە سەر زۆر لایەنی بزووتنەوەی كوردی. بەسەرهاتی شاعیرانی مۆدێرنی كورد لە شێخ نووری شیخ ساڵح و مامۆستا گۆرانەوە بگرە هەتا شێركۆ بێكەس و هەژار و هێمن و مارف ئاغایی و مەلەكشا و هتد، هەریەكە و تابلۆیەكە لە پێوەندیی سیاسەتی كوردی و ئەدەبی كوردی. ئەمە یەك لەو بوارانەیە كە دەبێ مرۆڤ بە وردی لێكۆڵینەوەی لەسەر بكات و كاركردەكانی بەتەواوی تاوتوێ بكات.

دەستنیشناكردنی نووسەرێك یان دەقێك لەم پێوەندییەدا كارێكی ئەستەمە. بەڵام بەشێك لە شاعیران و نووسەرانی كورد توانیویانە كارتێكەریی بەرچاویان لەسەر پەرەپێدانی بۆچوونی وردی كۆمەڵگەی كوردی لەسەر ئازادی و سەربەخۆیی و ڕزگاری هەبێت. هەر ناوهێنانێك بەبێ شیكردنەوەی هەمەلایەنە بە ڕای من دەتوانێ هۆكاری شێواندنی بایەخی كاری شاعیران و نووسەران بێت.

هەوڵی دەستەبەركردنی ناسنامەیەكی نوێی كوردی لە ئامانجەكانی بزووتنەوەی كوردایەتی بووە، یان لانی كەم دەبێ بووبێت. كەموكوڕییەكانی بزووتنەوەی نەتەوایەتی كورد نابێ سیگنالی ئەوەمان بداتێ كە رێگریی كردووە لە گەشە و خەمڵینی ئەدەبی. ئەدیبان و شاعیران وەك كەسانی ژیر و هەستیاری هەر كۆمەڵگەیەك ناتوانن لە دەرەوەی كارتێكەریی ڕەوتە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكاندا بن. ئەدەبیات سەرەڕای بۆچوونی باو یەك لە سیاسیترین بوارەكانی ژیانی مرۆڤە. بەرهەمی ئەدەبیی سەركەوتوو، ئەو شتەی بە ئەدەبیاتی دەوڵەمەند ناوزەد دەكرێت، دواجار هەم بەرهەمی هەلومەرجە تایبەتاكانی كۆمەڵگەی مرۆییە و هەمیش ڕێكخەر و بەدیهێنەری زەینییەتی ئەو كۆمەڵگەیانەیە. سەرەڕای تایبەتمەندیی بزووتنەوە سیاسییەكانی كوردستان لە چەند دەیەی ڕابردوودا، ئەدەبیات وەك بوارێكی نێونەتەوەیی و ئەوپەڕی نەتەوەیی و نەتەوەیی، لە گەشەگرتن و گۆڕانكاریی شێوازی و ناوەڕۆكییانەی بەردەوامدا بووە.

ئەدەبیاتی دەوڵەمەند تەنێ چێژ نادات بە مرۆڤ. تەنێ سەرگەرمی ناكات. دەتوانین بڵێین دەوڵەمەندی دەكات، وشیاری دەكات، پەروەردەی دەكات، گەشە بە ڕەهەندەكانی بینینی دەدات. بەرزەفڕی دەكات. ئاواتەكانی دەوڵەمەندتر دەكات. هیواكانی زیاتر دەكات. بەرەو پێشی دەبات. لە ماناكانی ژیان وردتری دەكاتەوە. لە كەینوبەینەكانی سیاسەت و كۆمەڵگا ئاگاداری دەكاتەوە. مرۆڤی چاكتر پێ دەناسێنێت. بوارێك كە ئەمانە هەموان بكات، ئەی چۆن ناتوانێ یارمەتیدەری پەرەئەستاندنی چارەسەریی پرسی ناسنامەكان بێت. ناسنامەی تاكەكەسییەكان. ڕۆمانێكی سەركەوتوو ڕۆمانێكی كە لە ئافراندنی كاراكتەر و كەسایتییەكاندا سەركەوتوو بێت. كاراكتەر ئەو كەسەیە كە زمان و ناسنامەی تایبەتیی مرۆییانەی خۆی هەبێت. ئەگەرچی ئەو مرۆڤە وەك هەر مرۆڤێكی ترە، بەڵام لە ئەوان ناچێت. تاكە، بۆ خۆیەتی. ئەم كەسە شێوازی ئاخافتنی لە خەڵكانی تر جیاوازە. لە هەموو ئەو كەسانەی لە ڕۆمانەكەدان جیاوازە. وەك هیچ كامیان قسە ناكات. دەنگی، دەربڕینی، وشەكانی، ڕێزمانی، بەرزی و نزمیی گۆكردنی، هەموو تایبەتین. ئەگەر ئەمە لە ئاستی ناسنامەی تاكەكەسیدا بێت، بێگومان لە ئاستی ناسنامەكانی تری بە كۆمەڵ، ئیتنیكی و نەتەوەییشدا هەر وایە.

ڕۆمانێكی سەركەوتوو وەك پارچە موزیكێكی تۆكمەی سەركەوتووە. بۆ گوێیەك كە فێری بیستنی موزیكی ڕێكوپێك بووە، تۆزقاڵێك لادان لە ڕیتمی موزیك ئازاری دەدات. نۆتەكانی هەر پارچە موزێكێكی جدی وەك ژمارەكانی ماتماتیكی وان و كەمترین لادان دەبێتە هۆی شێواندنی حیسابەكە.

سەرچاوە: وشە