پاش ئەوەی رێژیمی سەدام حوسێن لە ساڵی ٢٠٠٣ دا بەهۆی هێرشی نیزامیی ئەمریکا رووخا، بۆشاییەکی ئەمنی و سیاسی کەم‌وێنە لە عێراق پێکهات. کۆماری ئیسلامیی ئێران کە پێشتر بۆ ئەگەرێکی ئەوتۆ خۆی ئامادە کردبوو، بێ سێ‌ودوو ئەو بارودۆخەی قۆزتەوە و هەوڵی‌دا هەرچی زیاتر نفوزی خۆی لەو وڵاتەدا پەرەپێ‌بدا. هاتنە سەرکاری شیعەکان لە عێراق، ئەوەندەی دیکە یارمەتیدا بە نفوزی ئێران لەو وڵاتەدا. ئامانجی کۆماری ئیسلامی کە پێکهێنانی پشتێنێکی ئەمنییەتی و پاراستنی تەواوییەتی ئەرزی خاکی عیراق بوو، لە ساڵانی دواێیدا بە هۆی سیاسەتی لاگیرانەی لە پێکهاتەی شیعە و قۆزتنەوەی و ئەو بارودۆخە لەلایەن داعشەوە، شکستی هێنا. کۆماری ئیسلامی کە لەکردەوەدا بۆی دەرکەوت دوو پێکهاتە سەرەکێکەی عێراق کە بریتین لە شێعە و سونی، چیدیکە خەتی یەکتر ناخوێنەوە و هەتادێ زیاتر لێک دەترازێن، هەوڵی خۆی چڕکردەوە سەر کورد وشیعە بۆ ئەوەی بتوانێ ئەمجار بەو دوو پێکهاتە هەرچۆنێک بێ یەکیەتیی خاکی عێراق بپارێزی . شایانی باسە کە لەنێوان ئەودوو پێکهاتەش‌دا، زۆرترین قورسایی کاری خۆی خستەسەرکورد. چونکە لەلایەک شیعەکان لەژێر کاریگەری راستوخۆی رێژیی ئێران دان و لەلایەکی دیکەوە کورد تەنیا پێکهاتەی عێراقە کە مەیلی زیاتری بۆ جودابوونەوە لە عێراق تێدامەوجودە .
لەبەر رووناکی ئەو راستییە دایە کە ستراتیژی کۆماری ئیسلامی سەبارەت بە هەرێمی کوردستان، هێشتنەوە و مانەوەی ئەو هەرێمەیە بەهەر نرخێک لە چوارچیوەی عێراقدایە. بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجەش لەلایەک لە ئاستی سەرانسەری عێراق‌دا کۆسپ و تەگەرە دەخاتە سەر رێگای حکوومەتی هەرێم، بۆئەوەی هەرێم هەمیشە چاولەدەستی حکوومەتی ناوەندیی عێراق بمێنێتەوە، لەلایەکی دیکەشەوە بەدەستێوەردان و هاتنە ناوکێشەی لایەنەسیاسیەکانی باشوور، هەوڵ دەدا لە کاتی هەستیاردا پێشی کۆدەنگی سیاسیی لایەنەکان لەسەر پرسە گرینگەکان بگرێ. ئامانجی لەوکارە ئەویە کە لایەنەکان بەکێشەکانی نێوخۆیەوە سەرقاڵبن و بیر لە جیابوونەوە لە عێراق نەکەنەوە. دیارە رەکەبەرایەتی توندوتیژ و لەمێژینەی لایەنە سەرەکیەکانی باشووری کوردستان هەمیشە فاکتۆرێکی لەباربووە بۆ بردنە پێشی سیاسەتەکانی رێژیمی ئێران و توانیوێەتی بەسوودی خۆی کەڵکیان لێوەرگرێ .
کۆماری ئیسلامی کە بەردی بەرگری کورد و عەرەب لە سینگی خۆی دەدا و بەردەوام فرمێسکی حەرامیان بۆ هەڵدەرێژی، لەمەیدانی کردەوەدا نە رێزی لە ئێرادەی عێراقیەکان بەگشتی گرتوە و نە بایەخی بۆ بیرورای گشتی کوردی باشوور داناوە . سیستەمی فیدڕالی کە لەیاسای بنەرەتی عێراق‌دا هاتوە و عێراقیەکان بە گشتی لەرێگای رێفراندۆمەوە پەسەندیان کردوە، بەرەسمی نەناسیوە و دانی پێدا نەناوە . هەر لە درێژەی ئەوسیاسەتەدا هیچکات ئەو هێما و هەیکەلەی کە پێی دەگوترێ «حکومەتی هەرێمی کوردستان»، بەرەسمی نەناسیوە و بەشێوەیەکی راستگۆیانە دەگەڵی نەکەوتۆتە مامەلەوە. دامەزراندنی دووکۆنسولگەری ئەو رێژیمە لە سلێمانی و هەوڵێر، بێجگە لەوەی کە ئەو ئیدیعایە دەسەلمێنێ، پەردەش لەسەر نیازەکانی رێژیمی ئێران سەبارەت بەداهاتوو و چارەنووسی هەرێمی کوردستان لادەدا.
ستراتیژی سیاسیی کۆماری ئیسلامی لە عێراق بەگشتی و کوردستان بەتایبەتی، پازدانە بەسەر شکڵ و فۆرمە فەرمیەکان کە لە یاسای بنەرەتی عێراق‌دا هاتوون. هەربۆیە ئەولەویەتی سیاسی کۆماری ئیسلامی لەباشووری کوردستان، گرینگیدان و سەرمایەگوزارییە لەسەر ئەحزاب نەک حکوومەت. هەربۆیە پاش ئەوەی لەساڵی ١٩٩٢دا حکوومەتی هەرێمی کوردستان بەدەنگی گشتی خەڵک هەڵبژێردرا، چاوەروان دەکرا کە پێوەندی کۆمای ئیسلامی دەگەڵ لایەنە سیاسییەکان، جێگای خۆی بدا بە پێوەندی نێوان حکوومەتەکانی هەرێم و کۆماری ئیسلامی. بەڵام بەپێچەوانە هەڵسوکەوتی لایەنە سیاسییەکانی هەرێم بەشێویەکی گەرموگورتر لەرابردوو دەگەڵ رێژیمی تاران بەردەوامبوو و هاتنە کایەی حکوومەتی هەرێم نەیتوانی سێبەر بخاتە سەر ئاستی پێوەندی لایەنە سیاسییەکانی باشوور دەگەڵ رێژیمی تاران . هۆکاری ئەوەش بۆخواست‌و ئیرادەی دوولایەنە، واتا کۆماری ئیسلامی و لایەنە سیاسییەکانی باشوور دەگەرایەوە، کە یەکەمیان رەچاوی ستراتیژی کۆماری ئیسلامی سەبارەت یەکپارچەیی خاکی عێراق، دووهەمیان رەچاوی بەرژەوەندیی باڵای حیزبی لەسەر بناغەی رەکەبەرایەتی سیاسی.
هەربۆیە لەسەرەتای دامەزرانی حکوومەتی هەرێم، پێوەندیی سیاسی، ئابووری و تەنانەت کولتورییەکانی نێوان هەرێم و کۆماری ئیسلامی بە شێویەکی سەقەت و لاسەنگ لەدایک بوو. بەومانایە ئەوەندەی ئەوپیوەندییانە سوودیان بۆکۆماری ئیسلامی هەبوو، یەک لەسەدی ئەوە، خزمەتی هەرێمیان نەکردوە. لەبواری سیاسی و ئەمنییەتیەوە کە مەبەستی ئەو نووسراویە، هەرێم لەماوەی تەمەنی خۆیدا بەئەرکی سەرشانی کە بریتی‌یە لەسنوردارکردنی تێکۆسانی هێزە سیاسییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان هەستاوە و تا ئێستا نەیهێشتوە لەسەر سنوورەکانی هەرێمەوە مەترسێکی ئەوتۆ بۆ لایەنی ئێرانی پێک بێ. ئەو لە حالێکدایە کە لایەنی ئێرانی نەک هەر رێزی بەرامبەری لە هەرێم نەگرتوە، تەنانەت لەرێگای جۆراوجۆرەوە ئەوەندەی بۆی کراوە دەستی لەکاروباری نێوخۆیی هەرێمش وەرداوە و ژانەسەری بۆ لایەنەکانی نێو دەسەڵات دروستکردوە.
زۆر کەس و لایەنی سیاسی لە باشووری کوردستان هۆکاری ئەولاسەنگیە سیاسی و دیپڵۆماتیکەی نێوان هەرێم و رێژێمی ئێران بۆ جۆری حکوومەتی هەرێم کە سیستمێکی فیدڕالییە، دەگێرنەوە نەک سەربەخۆ. ئەوە ئەگەرچی پرینسیپەن دروستە، بەڵام لەکردەوەدا دەرکەوتوە کە چوارچێوە و دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان زۆر جارلە ناوچەیکی فیدڕاڵ بەولاوەتر چووە. حکوومەتی هەرێم لە گەڵێک پرسی گرینگی وەک مەسەلەی شەڕلەگەڵ داعش و ناردنی نەوت بۆدەرەوە، تەنانەت وەک حکوومەتێکی سەربەخۆش مامەلەی کردوە. دونیای دەرەوەش ئەگەر بە رواڵەت وەک بەشێک لە عێراق دەروانێتە هەرێمی کوردستان، بەڵام لەکردەوەدا وەک دەوڵەتێکی سەربەخۆ دەگەڵ هەرێمی کوردستان هەڵسوکەوت دەکات. لەو نیوەدا تەنیا دیواری هەرێم بۆئەو حکوومەتانەی کە بۆخۆیان خاوەنی پرسی کوردن کە کۆماری ئیسلامی یەک لەوانەیە، زۆر نەوییە . بۆیە ئەوەی بۆتە هۆی ئەویکە تای تەراوزووی سیاسی نێوان هەرێم و ئەو دەوڵەتانەی کە خاوەن پرسی کوردن و یەک لەوان کۆماری ئیسلامی بە زیانی هەرێم بێتەخوارێ، هەبوونی پێوەندی نادروست و ناهاوسەنگ و هەڵسوکەوتی لایەنە سیاسییەکانی باشووری کوردستانە. دیارە سیستەمی هەتا ئێستا شکڵ گرتووی هەرێم، کە لەلایەک لە نیزامێکی پارڵمانی لەسەر بنەرەتی پڵۆرالیزمی سیاسی پێرەوی دەکات، و لەلایەکی دیکەوە دەسەڵاتی حیزبی لەسەرووی پارڵمان و حکوومەتەویە، یارمەتی زۆری داوە بەو ناهاوسەنگیە سیاسییەی نێوان هەرێم و دەوڵەتانی دەوروبەر بەتایبەت ئێران . ئەو ناتەباییە سیاسی و یاساییە دەورێکی تاقانەی داوە بەحیزب و دەستی ئاواڵە کردوە کە بەکەیفی خۆی، نەک خەڵک دەگەڵ دەوروبەری خۆی _ کە هەموویان بەدوای ئامانجێکی روونەوەن _ مامەلە بکات .
ئەزموونی هەڵچوون و داچوونی پێوەندیی لایەنە سیاسییەکانی باشووری کوردستان دەگەڵ کۆماری ئیسلامی، دەریدەخا کە نەزەخت و زۆری جاروبارەی رێژیم بۆ سەرلایەن یان لایەنەکانی باشوور بۆ هەمیشە بەردەوام دەبێ و نە هەڵوێستی لایەن یان لایەنەکانی کوردی باشوور بەرامبەر بەئێران هەتا سەر درێژەی دەبێ. گوشاری رێژیمی ئێران بۆسەر لایەنە سیاسییەکان زۆرتر بەمەبەستی ئیمتیاز وەرگرتن لەولایەنانەیە کە پێیەی وایە لە سیاسەتی ئەو لایانداوە و لە بازنەی دەسەڵاتی ئەو دەرچوون. بەڵام ئەو زەخت و گوشارانە هەتا ئێستا نەگەیشتونەتە ئەو جێگایەی کە هەم لایەنی ئێرانی و هەم لایەنی کوردی پردی پاشەسەری خۆیان بەرامبەر بە یەکتر برووخێنن.
ئەو ناهاوسەنگییە سیاسییەی کە لە ئاکامی چۆنیەتی هەڵسوکەوتی لایەنە سیاسییەکانی باشووری کوردستان و کۆماری ئیسلامی هاتۆتەدی، هەر بە تەنیا بە زیانی هەرێمی کوردستان نەشکاوەتەوە، بەڵکوو بەزیانی جووڵانەوەی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستانیش تەواو بووە. ئەگەر حکوومەتی هەرێم بەو ئاستە لە پێوەندییەکانی دەگەڵ ئێران لەو23 ساڵەدا نەهاتبایە سەر گۆرەپانی سیاسی، فاکتۆرە نەرێنیەکانی نێوخۆیی جووڵانەوەی کورد لە رۆژهەڵات، هەرچەندەش کاریگەربان هێشتا نەیاندەتوانی ببنە هۆکاری پاشەکشەیەکی لەم‌چەشنە کە زیاتر لە دوو دەیەیە بەرۆکی بزووتنەوەی کوردی ئەو بەشەی گرتۆتەوە. ئەوەش دەمانگەیەنێتە ئەو ئاکامە کە جووڵانەوەی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان بەگشتی و حیزبی دێموکراتی کوردستان بەتایبەتی، لەنێوان دوورێیانێکدان. رێگای یەکەم ئەویە کە دڕیژە بە سیاسەتی هەتا ئێستامان بدین، کەبە نرخی لاوازبوونی جووڵانەوەی کورد لە کوردستانی ئێران تەواو بووە و خوڵانەویە لە نێوو بازنەیکی داخراوو. رێگای دووهەم ئەویە کە لەسەر بناغەی رۆژهەڵاتتەوەری گیانێکی نوێ بە بەر بزوتونەوەی کورد لەو بەش‌دا بکەینەوە و هەنگاوەکانمان بەکردەوە بۆ نێڵدانی کورەی خەبات و تێکۆشان توندوتیژتر بکەین . ئەگەر لێبراوین کە رێگای دووهەم هەڵبژێرین، بەسەرنجدان بە دیاردەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لەسەر نەخشەی سیاسی، پێویستە لەدەرفەت و کەلەبەرەکانی نێوان هەرێم و کۆماری ئیسلامی بەباشی کەڵک کەڵک وەرگرین_ بەڵام بەبێ ئەوەی پشتی پێ ببەستین _ و بەرەبەرە وازلە مێتۆدە کۆنەکان بهێنین کە نرخی زۆریان بۆ جووڵانەوەی کورد لە رۆژهەڵات تێدەچێ .
لە ژماره ٦٦٤ ی رۆژنامه‌ی “کوردستان”دا بڵاو بۆته‌وه
