وەک لە بەشی پێشووی ئەم زنجیرە بابەتەدا باسمان کرد، شه‌مس (شووڕای مه‌رکه‌زی سوننی)، له ساڵی ١٣٦٠ (١٩٨١) له تاران دامه‌زرا. ئامانجی ئه‌و دامه‌زراوەیە، به‌رگری له خه‌ڵکی سوننی مه‌زهه‌ب له ڕێگای ڕاوتەگبیر بوو و خۆی وه‌ک ڕێکخراوێکی مه‌ده‌نی پێناسه ده‌کرد. شه‌مس له کۆنگره‌کانیدا به‌رنامەکانی خۆی له ١٦ خاڵدا پەسند کرد.
دوای شه‌ڕی دوویه‌می جیهانی و له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵات لابردنی په‌هله‌ویی یه‌که‌م و داگیرکردنی کاتیی ئێران له‌لایه‌ن بریتانیا و ئه‌مریکا له باشووری جوغرافیای ئێران و یه‌کیه‌تیی سۆڤیه‌تیی پێشوو له باکوور، دوای دروستبوونی کۆماری کوردستان به‌پێی بۆچوونی دوکتور ئازاد حیکمه‌ت، تابڵۆیه‌ک له‌سه‌ر ڕێگای سه‌را چه‌قێندرابوو کە، له بۆکان به‌رەو سه‌قز که دەڕۆیشتی لێی نووسرابوو: به‌خێر بێن بۆ کوردستان. له سه‌قز به‌ره‌و بۆکان که دەهاتی لێی نووسرابوو: به‌خێر بێن بۆ ئازه‌ربایجان.(١)
جگه له‌وه‌ش به‌شێکی زۆر له شاره‌کانی سنه و سه‌قز، مه‌ریوان و هه‌ورامان و به‌شێک له کرماشان و ده‌ورووبه‌ریان، به‌هۆی بوونی بیری ته‌ریقه‌ت و شێخایه‌تی به‌تایبه‌تی له ته‌وێڵه، دووڕوو، هه‌ڵه‌بجه و… کردەوه‌ی ژماره‌یه‌ک له مه‌لاکانی سوننی و سه‌قامگیریی ده‌سه‌ڵاتی حه‌مه‌ڕه‌زا شا له ناوچه‌که‌دا، بیری نه‌ته‌وایه‌تی لاواز و بیری مه‌زهه‌بی به‌هێزتر دەبوو.
بۆیه کرده‌وه‌کانی کاک ئه‌حمه‌د موفتیزاده و هاوبیرانی له ساڵی ١٣٥٧ هه‌تا ١٣٦١، له ناوچه‌کانی سنه، کرماشان، سه‌قز و بۆکان، له‌شێوه‌ی خۆیدا، جیاوازییه‌کی گه‌وره‌ی هێنا ئاراوه. کۆماری ئیسلامی له‌دوای شکست یا پشوودان و خۆگۆڕانی له دوای شه‌ڕی شێوە جیهادی به‌دژی خه‌ڵکی کوردستان و داخوازییه‌کانی، له ڕێگه‌ی بۆچوون و کرده‌وەکانی مه‌کته‌بی قورئان و شەمس و هێنانی دکتور موزه‌فه‌ر په‌رتەوما -یه‌کێک له خوێندەوارانی ئه‌مریکا له ڕشته‌ی فیزیکی ئه‌تۆمیدا-، بۆ سنه و دامه‌زرانی شووڕایه‌کی که‌م ده‌سه‌ڵاته له‌و‌شاره‌دا، و لاوازکردنی بیری نه‌ته‌وه‌یی و سکۆلاری کوردی- به‌هه‌موو که‌موکوورییه‌کانی-، له‌و کاتدا هەنگاوی نا.
جێی سه‌رنجه که بۆ به‌هیزکردنی ئیسلامی سیاسی و سه‌قامگیری ده‌سه‌ڵاتی قوم و تاران له رۆژهه‌ڵاتی کوردستان، له ڕێگای کاک ئەحمەد موفتیزادە و هاوبیرەکانی، له زستانی ١٣٥٧دا، هەیئەتێکی دەسەڵاتدارەتیی نوێ لە تاران کە ئایەتوڵڵا تاڵەقانی، بەهێشی، هاشمیی رەفسەنجانی و بەنی سەدری تێدابوو، لە مزگەوتی جامیعەی سنە لەبارەی کۆماری ئیسلامی ئیسلامی قسەیان بۆ خەڵکی بەشدار لە کۆبوونەوەکە کرد و بۆ میدیاکانی ئەوێ دوان. دواتریش زنجیرە کۆبوونەوەیەکیان پێک هێنا. لە دیواری ئەو مزگەوتە لەسەر پەڕۆ بە گەورەیی نووسراوبوو: “تەنیا کۆماری ئیسلامی.”(٢)
ئەو ئاکارە سەرەتای دووبەرەکی نانەوە بوو. چونکی لە ١١ی ڕەشەممەی ١٣٥٧ (١٩٧٩)دا، مێتنگێکی مەزنی پتر لە ١٠٠ هەزار کەسی لە مەهاباد -پێتەختی کۆماری کوردستان-، بە بانگەوازی حیزبی دێموکراتی کوردستان پێک هات و لەودا ڕێگە چارەی پرسی کورد و گەلانی نافارسی دیکەی لە ئێرانی لە دەسەڵاتێکی کۆماریی دێموکراتیک و نائیسلامیدا پێناسە کرد.
ئەو کات، مامۆستا شێخ عێزه‌دین حوسێنی پتر له کاک ئەحمەد موفتیزاده له ناوه‌ندی سیاسەتی کاریگەری کوردستان و بیری نەتەویی نزیکتر و جێی متمانه‌ی پتری خه‌ڵک و ته‌نانه‌ت هێزه سکولار و دێموکراسیخوازەکان بوو. ئه‌گینا خۆ ئەگەر خودموختاری _که ئه‌وکات داخوازیی ڕۆژ بوو_، بەفەرمی ناسرابا و لە یاسای بنەڕەتیدا، جێی گرتبا و کاک ئەحمەد موفتیزاده و هاوبیره‌کانیشی لێی بەرپرسی سەرەکی بووایەن، خه‌ڵکی کورد به‌گشتی، ده‌فته‌ری مامۆستا، حیزبی دێموکڕاتی کوردستان به‌تایبه‌تی و لاوانه بوو کۆمه‌ڵه و چریکه فیداییه‌کان _لقی کوردستانیش_ کە هیزە سەرەکی و کاریگەرەکانی گۆڕەپانی سیاسی بوون، موخالیفه‌تی جیدییان له‌گه‌ڵ نه‌ده‌کردبا و ئاسانکاریشیان بۆ کردبا.
له ئاکامدا، به‌و کردوه جیاوازانه و هه‌ڵسوکه‌وتی ده‌سه‌ڵاتبه‌ده‌ستانی ئیسلامی، له به‌هێزکردنی ئیسلامی سیاسیی کورد و چاندنی تۆوی دووبەرەکی دیکته‌کراوی تاران و قوم و به‌ستێن دروستبوونی نائه‌منی و فشار هێنان بۆ پاشه‌کشه‌پێکردنی حیزبی دێموکرات، مامۆستا شێخ عێزەدین، کۆمه‌ڵه و چریکە فیداییەکانی خەڵقی ئێران، ڕیزبەندییە ناکۆکەکان دروست بوون و جیاوزاییەکان باشتر دەرکەوتن. ئەو ڕەوتە بەداخەوە، سه‌رکه‌وتنی سه‌ره‌ڕۆیی ئیسلامی سیاسی تازه دامه‌زراوی ئێرانی، له ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستاندا لێ که‌وته‌وه.
بۆ وێنه‌ی له مه‌هاباد بۆمب دانانه‌وه، له مه‌قەری مه‌فره‌زه‌ی شاهۆ له گه‌ڕه‌کی باغی سیسه بۆ پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکراتی کوردستان _که پێش ته‌قینه‌وه‌ی پێی زاندرا و لە کار خرا- بۆمب دانانه‌وه له مه‌یدانی چوارچرا له ڕێبه‌بندانی ١٣٥٨ (١٩٨٠) دا، له مێتینگی چریکه فیداییه‌کان، که به‌بۆنه‌ی ڕاپه‌ڕینی سیاکه‌ل به‌ڕیوه چوو، کە بەداخەوە کوژراو و برینداری لێ کەوتەوە. هه‌روه‌ها ته‌قینه‌وه‌ی بۆمب له ده‌ستی ئه‌ندامێکی سه‌ر به گرووپی “چریکه‌کانی عومه‌ری فارووق” له گه‌ره‌کی ئه‌رمه‌نیان، که بوو به‌هۆی کۆژران و ئاشکرا بوونی تۆڕێکی تێرۆریستی و…
پاشان بەشێک لە ئیسلامییه‌کان، لە چوارچێوەی بیری کاک ئەحمەد موفتیزاده و هاوبیرانیدا، – که ئاماژه‌یان پێکرا- به پێکهێنانی ڕێکخراوه‌کانی ئیخوانو‌لموسلیمین و جه‌ماعه‌تی ده‌عوت و ئیسلاح لە سەرانسەری ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان به‌هۆی چالاکانی شەمس به تایبه‌تی کاک ناسر سوبحانی و کاک عه‌بدوڕه‌حمان پیرانی، بۆ لاوازکردنی بیری نه‌ته‌وه‌خوازی سکۆلار و دێموکرات هەنگاویان نا، کە بەداخەوە دووبەرەکییەکە بەهێزتر بوو.
سەرچاوەکان:
١) بڵاوکراوەیەکی چوار لاپەڕی سەبارەت بە کۆماری کوردستان.
٢) یوتیوب، سخنرانی تاریخی شهید کاک احمد مفتی زادە، اوایل انقلاب.
