(یادی شه‌هیدانی بزووتنه‌وه‌ی ساڵانی 1347_1346، شه‌هید سمایل شه‌ریفزاده، شه‌هید مه‌لا ئاواره و سه‌رجه‌م شه‌هیدانی ڕێگای ڕزگاری كوردستان هه‌رمان)
كۆتاییەكانی دەیەی 60ی زایینی لەباری فكری سیاسییەوە، زاڵبوونی گوتاری چەپی بزووتنەوە دژبەرەكانی ئەو وڵاتە دیكتاتۆرییانەی كە بە تەعبیری ئەوان سەردەمان گرێدراوی ئۆردوگای ئەمپریالیستی بوون، ڕەنگە دیارترین بیروڕای سیاسی بێ؛ بەتایبەتی لە چاخێكدا كە شەڕی سارد لە نێوان دوو جەمسەری ئەمریكا و یەكیه‌تیی سۆڤییەتدا لەوپەڕی خۆیدا بوو. دیارە سەركەوتنی شۆڕشی كوبا، خۆڕاگریی خەڵكی ڤێتنام، شەڕی ئه‌لجەزایر، شۆڕشی 1968ی فەڕانسه، سازبوونی ساف لە فەلەستین و… لەسەر زاڵبوونی ئەم گوتارە دەورێكی بەرچاویان هەبوو.
خۆ ئەگەر زۆری خایاند تا بۆ ئەم بزووتنەوانە دەركەوت كە یه‌کیه‌تیی سۆڤیەت بەرلەوەی خەمی چارەنووسی گەلانی ژێردەستەی هەبێ، مەبەستی زیاتر بەرپەرچدانەوەی بیرۆكەی ئەمپریالیستی بوو لەو وڵاتانەی كە حكوومەتەكانیان ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لە ئەمریكا نێزیك بوون، بەڵام بزووتنەوە ڕزگاریخوازەكانیش بۆ بەرگری لە خۆیان و دژایەتی لەگەڵ دەسەڵاتی حاكم لەڕاستیدا هیچ پەنا و پەسیوێكی تریان شك نەدەبرد؛ بۆیە دەكرێ بڵێین جۆری پەیوەندیی بزووتنەوەكان و ئۆردووی چەپ زیاتر لەڕووی ناعیلاجیی هەردوو لاوە بوو! هەرچەندە كەم نەبوون ئەوانەی بەڕاستی ئیمانیان بەم ئۆردووە هەبوو، لە ئەنجامیشدا سەریان لەم پێناوەدا نایەوە.
***
ئێرنێستۆ چێگوارا (1928-1967) لەو سەردەمدا ببوو بە هێمایەك بۆ ئەو گەنجە خوێنگەرم و ئاڕمانخوازانەی خوازیاری گۆڕینی «دۆخی هەنووكەیی» وڵات بە شێوەیەكی ڕادیكاڵ بوون و لەسەر بنەمای ڕێنوێنییەكانی ڕۆژێ دوبرۆی (ڕووناكبیری چەپی فەڕەنسی و قوتابی لویی ئاڵتۆسێری فەیلەسووفی ماركسیست) شۆڕشی چەكدارییان كردبوو بە ئامرازێكی تاكتیكی و ستراتیژیك بۆ _لانیكەم_ نەقورچكێك لە حكوومەتە ئەمپریالیستییەكان، بۆیە كتێبە بەناوبانگەكەی ڕۆژێ دۆبرۆی «شۆڕش لە شۆڕشدا» وەك «كتێبی پیرۆز»ی ئەو نەوەیەی لێ هات و خەباتی چەكداری بۆ ئەوان، هەم بوو بە تاكتیك و هەم ستراتیژی! هەرچەندە پاش ماوەیەك ڕۆژێ دۆبرۆی لە كتێبێكی دیكەیدا «ڕەخنە لە چەك» تا ڕادەیەكی زۆر پاشگەز بووەوە و دواتر بووە گەورە ڕاوێژكاری فڕانسوا میتران، سەركۆماری ئەو كاتی فەڕانسه! بەڵام كتێبی دووەمی هەرگیز لەلایەن چەپەكانی ئەو سەردەمەوە ئاوڕی بەخێری وێ نەدراوە و شۆڕش جێی بە سازان لێژكرد!
***
هەر لە كۆتایی شەستەكانەوە و پەلكێشی بیری سیاسی بۆ لای چەپ، لە زۆر شوێنی دنیا ئەم بیرۆكەیە خۆی خزاندە نێو چینی گەنج و خوێندەواری ئەم كۆمەڵگه‌یانەی كە ستەمی چینایەتی و ستەمی نەتەوایەتی ئازاری دەدان، ئەوان شۆڕشگێڕگەلێكی ئاڕمانخواز بوون كە بەدووی سازكردنی دنیایەكی باشترەوە بوون لە هەر ڕوویەكەوە. ئاماژە بە چەند نموونەیەك سەرەڕای جیاوازیی ژینگەی جوگرافیایی و سیاسی و فەرهەنگی و كۆمەڵایەتی دەتوانێ بۆ باسەكەمان یارمەتیدەر بێ: شەهید سمایل شەریفزادە (1321-1347) مەسعوود ئەحمەدزادە (1325-1351) دێنیز گەزمیش (1326-1351) كە لە سێ هەڵكەوتەی جوگرافیایی جیاواز واتە ڕۆژهەڵاتی كوردستان، باكووری ئێران و توركیه دەستیان كرد بە خەبات. ئەوان لەباری سیاسی و فكرییەوە ڕەچاوی بۆچوونەكانی ڕۆژێ دۆبرۆیان دەكرد و لەباری نیزامی و چەكدارییەوە چێگوارایان كردبووە سەمبولی خۆیان. ئەوانە لە وڵاتی خۆیاندا بە چێگوارا ناسرابوون… ئەوان گەنج، خوێندكار، ئاڕمانخواز و چەپ بوون كە لە ئاكامیشدا لەلایەن دەسەڵاتەوە كوژران.
***
دیارە ئەم حەوڵانە بەپێی ئەوەی لە جوگرافیایەكی بەرتەسك و سنوورداردا بەڕێوەچوون و بە سەرانسەری نەكران و لەلایەكی دیكەوە بە هیچ شێوەیەك هاوسەنگیی هێزی لەڕووی نیزامییەوە تێدا نەبوو، هەروەها خەڵكەكە ئاستی فەرهەنگی سیاسییان لەهەمبەر ئەم بزووتنەوانە یەكجار نزم بوو، هاوكاری و خەمخۆرییان بەرلەوەی بەرهەمی ناسین وەك دیاردەیەكی مەعریفی بێ زیاتر بەرهەمی هەست و سۆز بوو بۆ چەند گەنجێك كە بە دژی زوڵم ڕاپەڕیبوون؛ بۆیە ئەو پشتیوانییە جەماوەرییەی دەبووایە لەگۆڕێدا با، نەیانبوو. هەروەها بەردەنگی سەرەكی ئەم بزووتنەوانە زیاتر چینی لادێیی و وەرزێر بوو تا چینی مامناوەندیی شار، كە دەیتوانی بەپێی جەوهەری زاتی خۆی لەسەر هاوكێشە سیاسییەكان شوێندانەر بێ. ئەوەی ئەوان لە كتێبەكەی ڕۆژێ دۆبڕۆی وەك ئایەتێكی پیرۆز و نەگۆڕ هەڵیان كڕاندبوو «شەڕی چەكداری بوو بەبێ كۆمەڵانی خەڵكی ئاسایی و ڕەشۆكی»، تەنانەت لایان وابوو ئەم شەڕە نابەرامبەرەش تا ئەو جێیەی دەكرێ دەبێ درێژخایەن بكرێتەوە، چون دواجار درێژخایەنبوونی شەڕی چەكداری بە قازانجی خەباتی سیاسی و هۆشیاریی كۆمەڵانی خەڵك یەكلا دەبێتەوە، بۆیە ئەگەر لە هەندێ شوێن و لە هەندێ قۆناغی زەمەنیشدا تووشی شكست دەهاتن، هیوابڕ نەدەبوون و پێیان وابوو بە زەبری چەك دەكرێ ڕۆچنەیەك بدۆزنەوە لە شەوەزەنگی دیكتاتۆریی زاڵ بەسەر وڵاتدا. وتەیەكی مەشهوور هەیە كە دەڵێ: ڕادیكاڵیزم گەورەترین هێمای حەققانییەتی بزووتنەوەكانە. ئەو ڕادیكاڵیزمەی لە خەباتی ئەو گەنجە خوێندكارە ئاڕمانخوازانەدا بەدیدەكرا، ئاوێتەی چەشنێ حەماسە و ڕۆمانتیسمیش ببوو و مەبەستی ئەوە بوو كە بە «مەرگێكی خۆهەڵبژاردە» بەستەڵەكی دیكتاتۆری وڵات بشكێنن و خەڵك لەخەو ڕاپەڕێنن، هەربۆیە بە ئامێزێكی ئاوەڵاوە بەرەوپیری مەرگ چوون.
وەك دوا وتە: ئێستا نیزیك بە پێنج دەیە بەسەر نەمانی ئەم چەپە ئاڕمانخوازانە تێ دەپەڕێ و دۆخی دنیا لە هەموو روویەكەوە گۆڕدراوە. كە سەیر دەكەی ئەوان وەك «مێشك» ئامادە بوون بەڵام خەڵك وەك «لەش» مەودایەكی زۆری لەگەڵیان هەبوو، كەچی لەم سەردەمەدا هاوكێشەكە تەواو پێچەوانە بووە و ئەمجارەیان ئەوە خەڵكن كە لە پێشەوەن، وێدەچێ ئەم وڵاتانە و وەك نموونە ڕۆژهەڵاتی كوردستان كتێبێكی پیرۆزی پێویست بێ تا وانەكانی شۆڕشێكی سەرلەنوێی بۆ بڵێتەوه!
لە ژمارەی ٧٣٣ی”کوردستان”دا بڵاو بۆتەوە)
