٢٤ی جۆزه‌ردانی ئه‌مساڵ، ٢ ساڵ به سه‌ر هه‌ڵبژێرانی حه‌سه‌ن روحانی بۆ سه‌رکۆماریی تێده‌په‌ڕێ. بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی کارنامه‌ی دووساڵه‌ی ده‌وڵه‌تی روحانی، پێویسته ئامانج و به‌ڵێنییه‌کانی روحانی له کاتی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن و کرده‌وه‌کانی ده‌وڵه‌ت له‌م دووساڵه‌دا پێک بگرین بۆ ئه‌وه‌ی بۆمان ده‌رکه‌وێ که به پێی به‌ڵێنییه‌کانی هه‌نگاوی ناوه یان نا؟ ده‌توانین له چه‌ند بواری سه‌ره‌کییه‌وه کرده‌وه‌کانی هه‌ڵسه‌نگێنین؛ له بواره‌کانی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه، ئابووری، سیاسه‌تی نێوخۆیی ئێران و مافی مرۆڤ.
هه‌موو یان زۆربه‌ی نزیک به ته‌واوی هه‌وڵه‌کانی روحانی له بواری سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌دا له سه‌ر پرسی دانوستانه ناوکییه‌کان چڕ بۆته‌وه. به چه‌شنێک که سیاسه‌تی ده‌ره‌وه هاوتا کراوه له‌گه‌ڵ دانوستانه ناوکییه‌کان و هه‌موو پرسه‌کانی دیکه‌ش که‌وتوونه ژێر سێبه‌ری دانوستانه‌کانه‌وه.
ده‌وڵه‌تی روحانی له بواری دیپلۆماسیی ره‌سمی له بیاڤی ناوچه‌یی دا، به پێی چاوه‌ڕوانییه‌کان نه‌یتوانیوه گۆڕانێکی نوێ بێنێته کایه‌وه و نه‌یتوانیوه له‌گه‌ڵ درواسێکانی متمانه دروست بکا و هه‌نووکه به‌ره‌یه‌کی عه‌ره‌بی له دژی ئێران پێکهاتووه و عه‌ره‌بستانیش زیاتر له 8 مانگه که له ئێران باڵوێزی نییه. خاڵێکی جێی سه‌رنج ئه‌وه‌یه که فاکتۆری دیاریکه‌ر له سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران له رۆژهه‌ڵاتی نێوه‌ڕاست دا، سوپای قودسه که به میتۆدێکی ئه‌منییه‌تی و تێکده‌رانه ده‌جوڵێته‌وه و وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه رۆڵێکی په‌راوێزی ده‌گێڕێ.
له بواری ئابووری دا سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌که ئارامی و سه‌قامگیرییه‌کی رێژه‌یی دروست بووه، به‌ڵام به‌شی راسته‌قینه‌ی ئابووری واته به‌رهه‌مهێنان هێشتا له قه‌یران دایه، که‌لێنی چینایه‌تی نه ته‌نیا که‌م نه‌بووه به‌ڵکوو جاروبار زیادیشی کردووه. ده‌وڵه‌ت نه‌یتوانیوه هه‌لی کار زیاد بکا.
به هۆی سیستمی ئیداری ناکارا، ناهه‌ماهه‌نگی له نێوان ئۆرگانه‌کانی سیستم دا، ده‌ورلێدانه‌وه‌ی یاسا و رێساکان له لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتبه‌ده‌ستان، ده‌ستێوه‌ردانی بنیاته نیزامی و ئه‌منییه‌تییه‌کان له کاروباری ئابووری دا و قۆرخکردنی به‌شگه‌لێکی گرینگی ئابووری، کۆماری ئیسلامی تا قوڕگی له گه‌نده‌ڵی رۆچووه؛ به چه‌شنێک که ئه‌و قه‌باره گه‌وره‌ی گه‌نده‌ڵییه، به‌شێک له ده‌ره‌نجامه ئه‌رێنییه‌کانی رێککه‌وتنی ناوکی(ئه‌گه‌ر بکرێ)، به‌تاڵ کردۆته‌وه. ده‌وڵه‌تی روحانی نه‌یتوانیوه(و ناتوانێ) هه‌نگاوێکی جیددی بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئه‌و پێکهاته گه‌نده‌ڵی هێنه‌ره، هه‌ڵێنێته‌وه.
راسته به‌شێکی گه‌وره‌ی حاکمییه‌ت له ده‌ست ئوسوولگه‌راکان دایه و ده‌وڵه‌ت ئامرازی پێویستی له بواری سیاسه‌تی نێوخۆیی دا له ده‌ست دا نییه، به‌ڵام ده‌وله‌تیش بوێریی پێویستی له رێکخستنی فه‌زای سیاسیی نێوخۆیی دا نه‌بووه و هه‌ر ئه‌مه‌ش وایکردووه که ئوسوولگه‌را توندئاژۆکان و گرووپگه‌لی فشار پێشڕه‌وی زیاتر بکه‌ن و ببنه کۆسپ له به‌رده‌م جێبه‌جێ بوونی به‌رنامه‌کانی ده‌وڵه‌تدا. راستتر وایه بڵێین به هۆی نه‌بوونی به‌رنامه‌یه‌کی تۆکمه، نه‌بوونی جیددییه‌تی پێویست و موحافیزه‌کاریی به‌رپرسانی پێوه‌ندیدار به سیاسه‌تی نێوخۆییه‌وه، ده‌وڵه‌ت له‌م بواره‌دا نمره‌ی قبووڵی وه‌رناگرێ. هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی کۆنسێرته‌کان و رێگری کردن له چوونی ژنان بۆ ستادیۆمه وه‌رزشییه‌کان، ته‌نیا دوو نموونه‌ی بچووکی سه‌لمێنه‌ری ئه‌و ئیدیعایه‌ی سه‌ره‌وه‌ن. ئه‌گه‌ر ئێمه ئاخێزگه‌ی موحافیزه‌کاریی روحانی، پێشینه‌ی ئه‌منییه‌تیی و کاراکتێری کلاسیکی ناوبراو له‌به‌رچاو بگرین، باشتر له‌وه تێده‌گه‌ین که بۆچی روحانی گۆڕانێکی به‌رچاوی له سیاسه‌تی نێوخۆیی دا دروست نه‌کردووه و به کرده‌وه ئه‌و بواره‌ی راده‌ستی ئوسوولگه‌راکان کردووه.
له بواری مافی مرۆڤدا کارنامه‌ی ده‌وڵه‌ت ئه‌سڵه‌ن جێی قبووڵ کردن نییه. هه‌ژماری ئێعدامه‌کان به نیسبه‌ت ده‌ورانی ئه‌حمه‌دی نژادیش زۆر زیاتر بووه؛ پرۆژه‌یاسای تاوانی سیاسی به هیچ ئاکامێک نه‌گه‌یشتووه؛ پرۆژه‌یاسای حیزبه‌کان هێشتا به مه‌جلیس نه‌دراوه؛ جاڕنامه‌ی مافی هاووڵاتیی هیچ کاریگه‌رییه‌کی نه‌بووه؛ سه‌باره‌ت به «ئه‌قوام و که‌مایه‌تییه‌کان» هیچ کام له به‌ڵێنییه‌کان جێبه‌جێ نه‌کراون؛ ده‌وڵه‌ت نه‌یتوانیوه فه‌سڵی 3ی یاسای بنه‌ڕه‌تی، که پێوه‌ندی به مافه‌کانی خه‌ڵکه‌وه هه‌یه، به دروستی جێبه‌جێ بکا، زۆر کاری پێچه‌وانه‌ی یاسای بنه‌ڕه‌تیش کراون و ده‌وڵه‌ت دژکرده‌وه‌یه‌کی کرده‌یی و کاریگه‌ری نه‌بووه. ئه‌وه له حاڵێک دایه که سه‌رکۆمار جێبه‌جێکاری یاسای بنه‌ڕه‌تییه و ده‌توانی هۆشداریی بدا. به‌ڵام روحانی له‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی خۆیشی که‌ڵکی وه‌رنه‌گرتووه. ئه‌مانه و چه‌ندین نموونه‌ی دیکه ده‌یسه‌لمێنن که بواری سیاسه‌تی نێوخۆیی به گشتی و مافی مرۆڤ به تایبه‌تی، خۆیان گوته‌نی له ئه‌وله‌وییه‌تیان دا نه‌بووه و گرینگییه‌کی ئه‌وتۆیان پێ نه‌داوه.
به هۆی هه‌ژاریی و نه‌داریی، که‌رامه‌ت و که‌سایه‌تیی مرۆڤه‌کان له ئێراندا وردوخاش بووه. له بواری کۆمه‌ڵایه‌تی دا دیارده‌کانی ئیعتیاد، ته‌ڵاق، تاوان و جینایه‌ت له په‌ره‌سه‌ندن دان. رۆحی هاوپێوه‌ندیی گشتی لاواز بووه و نۆڕم و به‌ها کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان بێبایه‌خ بوون. هه‌مووی ئه‌وانه‌ش له نیشانه‌کانی لێکهه‌ڵوه‌شانی کۆمه‌ڵایه‌تین که مومکینه بێته‌ئارا.
ده‌وڵه‌تی روحانی زۆربه‌ی هه‌وڵه‌کانی بۆ دوو به‌شی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه و ئابووری ته‌رخان کردووه. تازه له دوو بواره‌ش دا وه‌ک چاوه‌ڕێ ده‌کرا، ده‌سکه‌وتی نه‌بووه. بواره‌کانی دیکه‌ش به کرده‌وه بوونه پاشکۆی ئه‌و دوو به‌شه. روحانی هه‌مووپرسه‌کانی گرێداوه به رێککه‌وتنی کۆتایی ناوکی. ئه‌مه له حاڵێک دایه چاره‌سه‌ریی پرسی ناوکی ته‌نیا مه‌رجی پێویسته بۆ زاڵ بوونی ئێران به سه‌ر قه‌یرانی ئابووری دا و به قسه‌ی کارناسان ئه‌و‌په‌ڕه‌که‌ی ده‌توانێ ١٥ تا ٢٠له سه‌دی کێشه ئابوورییه‌کانی ئێران چاره‌سه‌ر بکا. ده‌وڵه‌تی روحانی 2 ساڵی دیکه‌شی له به‌رده‌م دا ماوه، قسه‌که ئه‌وه‌یه که ئه‌و 2 ساڵه‌ی تێپه‌ڕی کرد، که‌متر له بانگه‌شه و که‌متر له‌وه‌ی چاوڕێ ده‌کرا، کاری کرد و هه‌نگاوی نا.
لە ژماره ٦٥٨ ی رۆژنامه‌ی “کوردستان”دا بڵاو بۆته‌وه
