بوونی کاناڵە سەربەخۆکانی راگەیاندن و چاپەمەنیی ئازاد، یەکێکە لە فاکتەرەکانی دیموکراسی و خەڵکسالاری لە هەر وڵاتێک دا. ئەگەر لە وڵاتێک دا سێ روکنی سەرەکی (حکوومەت، پارلمان و دەزگای قەزایی) ئەرکەکانیان بە دروستی و بێ کەموکوڕییش بەڕێوە بەرن، بەبێ بوونی راگەیاندنی ئازاد و سەربەخۆ ناتوانین بڵێین ئەو وڵاتە دەسەڵاتێکی خەڵکسالاری هەیە. ئێستا بێنینە بەرچاو لە وڵاتێک کە بە هۆی لەسەرکار بوونی حکوومەتێکی نادیموکرات و پشتبەستوو بە ویلایەتی فەقیه، حاکمییەتی قانوون و دەوڵەت و یاسا هەموو لە ژێر فەرمانی ئەودا بێ، دەبێ هەلومەرجی دەزگاکانی راگەیاندن و رۆژنامەنووس و راگەیەندکار چۆن بێ؟! لە راستیدا لە وڵاتێک دا کە هەموو شتێ لە ژێر فەرمانی یەک کەس بە ناوی وەلیی فەقیه یا ڕێبەر دا بێ، نەک هەر ئازادیی راگەیاندن، لە هیچ بوارێکدا، ئازادی نابێ.
دەزگای راگەیاندن بەو مەرجەی ئازادیی هەبێ دەتوانێ دەور و نەخشی کاریگەری لە هەموو پرۆسەیەکدا هەبێ. یەکێکە لەو فاکتەرانە کە دەتوانێ لە پرۆسەی گەشەسەندنی کۆمەڵدا، کاریگەریی دیار و بەرچاوی هەبێ. ئاراستە بەخشین و پێشکەوتنی سیاسی، کۆمەڵایەتی، فەرهەنگی، ئابووریی هەر وڵاتێک لەگرەوی چەند فاکتەر دایە کە یەکیان بواری راگەیاندنی ئەو وڵاتەیە.
هەر وا کە سیستمی پەروەردەی وڵات دەتوانێ دەوری کاریگەری لە سڕینەوەی کولتووری دواکەوتوانە و دروست کردنی کەلتووری پێشکەوتوانە و پێگەیاندنی نەوەیەکی چاوکراوە و پێگەیشتوو دا هەبێ، ڕاگەیاندنیش دەتوانێ ڕۆڵی گەورە لە دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی رۆشنبیر، وشیار و چالاک و دروستکردنی رای گشتی و ئاراستەکردنی کۆمەڵگە بەرەو پێشەوە هەبێ. بە مەرجێک دەزگاکانی سەرکوت و سانسۆر دەسەڵاتییان بە سەر بواری راگەیاندن دا نەبێ.
ئازادیی راگەیاندن
رۆژی ٣ی مانگی مەی (١٣ی بانەمەڕ)ی هەموو سالێک لە لایەن رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان بە رۆژی جیهانیی ئازادیی چاپەمەنی (مطبوعات) دیاری کراوە.
راگەیاندن لە وڵاتە ئازاد و پێشکەوتووەکاندا گرنگییەکی زۆری پێ دەدرێ و گرنگتر لەوەش ئازادیی راگەیاندن یەکێکە لە فاکتەرەکانی دیموکراسی و ئازادی لە وڵاتدا.
بە پێی ناوەرۆکی پەسندکراوە جیهانی و نێودەوڵەتییەکان هەموو تاکەکان مافی بە ئازادی دەربڕینی بیروبۆچوون و گوتن و نووسینیان هەیە.
رێژەی دەزگاکانی راگەیاندن، بوونی راگەیاندنی غەیرەدەوڵەتی و سەربەخۆ، جۆری قانوونەکانی راگەیاندن و ڕادەی سەرکوت، سانسۆر، زیندان و کوشتنی رۆژنامەنووسان و راگەیەندنکاران، لەو تایبەتمەندییانەن کە بۆ هەڵسەنگاندنی ئازادیی راگەیاندن لە وڵاتاندا لە لایەن رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکانەوە سەرنجیان دەدرێتێ. بەپێی هەڵسەنگاندنی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان، ئێران لەو بارەیەوە یەکێکە لەو وڵاتانەی کە ناوی لێنراوە ٥ زیندانە گەورەکەی دنیا بۆ رۆژنامەنووسان و راگەیاندنکاران. هەر ئێستا لە ئێران نزیک بە ٥٠ رۆژنامەنووس و وبلاگنووس لە زیندان دان. جگە لەوانە بە دەیان و سەدان رۆژنامەنووس لەدەست سانسۆر و سەرکوت وڵاتیان بەجێ هێشتوە، یان دەستیان لە کاری نووسین هەڵگرتوە.
بۆ نموونە بە پێی قانوون لە ئێران دامەزرادندنی رادیۆ و تەلەویزیۆنی تایبەتی (خصوصی) قەدەغەیە کە ئەمە بۆخۆی یەکێکە لە هۆیەکانی ئەوەی کە لە ئێران ئازادیی راگەیاندن نیە.
بەپێی لێکۆڵینەوەی راپۆرتنێرانی بێسنوور ئێران لە نێو ١٨٠ وڵات دا، لە پێوەندی لەگەڵ ئازادیی راگەیاندندا پلەی ١٧٣ی هەیە، واتە ١٧٣ وڵات هەن کە لە ئێران باشترن و تەنیا ٧ وڵات هەن کە لە خراپی دا لە پێشەوەی ئێرانن! ئەوە نیشان دەدا سەرەڕای ئیدیعاکانی روحانی، سەرۆککۆماری ئێران کە دەڵێ لە وڵاتی ئێمە هیچ کەس لە سەر رای جیاواز زیندانی ناکرێ، هەلومەرجی راگەیاندن و رۆژنامەنووسان نەک بەرەو باشی نەچووە، بەڵکوو بەرەو خراپتر چووە و لە ژێر پەردەی ئەمنییەت و ئاسایشی نەتەوەییدا سانسۆر و سەرکوتی رۆژنامەنووسان زۆر بە توندی درێژەی هەیە.
جیی خۆیەتی لە رۆژی “جیهانیی ئازادیی چاپەمەنیی”دا یادێک بکەینەوە لە هەموو ئەو رۆژنامەنووسانەی لە ئێران و کوردستان بە هەستکردن بەبەرپرسیاریەتیی ئەو کارە گرنگەیان (رۆژنامەنووسی) چرای ئازادییان هەر بە رووناکی هێشتۆتەوە و خۆیان کردۆتە فیدای ئازادی و ئازاد ژیان، بە تایبەتی رۆژنامەنووسانی کورد وەک محەممەد سەدیقی کەبوودوەند، عەدنان حەسەنپوور، جەعفەر و خوسرەو کوردپوور و…کە زۆرترین نرخیان بۆ ئەو ئامانجە واتە ئازادیی راگەیاندن و راستگۆیی لەو بوارەدا داوە و ماوەی چەند ساڵێکە ژیان لە نێو زینداندا تێپەڕ دەکەن. سڵاو لە هەموو ئەو مرۆڤانەی لە سەنگەری راگەیاندن دا، بۆ ئازادی و بەختیاریی مرۆڤەکان تێ دەکۆشن.
لە ژماره ٦٥٥ ی رۆژنامهی “کوردستان”دا بڵاو بۆتهوه
