هەروەک چاوەڕوان دەکرا، عەمەلیاتی ئازادکردنەوەی شاری مووسڵ لە پارێزگای نەینەوا، پاش نیزیکەی دوو سال لە دەسبەسەر داگیرکرانی لە لایەن داعەشەوە، رۆژی دووشەممە ٢٦ی رەزبەر(١٧ئۆکتۆبر)دەستی پێکرد. لەو عەمەلیاتەدا کە بە پشتیوانی فڕۆکە شەڕکەرەکانی ئه‌مریکا و هاوپەیمانەکانی بەڕێوەدەچێ، جگە لە دەیان هەزار هێزی پێشمەرگەی هەریمی کوردستان و هێزەکانی دەوڵەتی ناوەندیی، چەند فەوج و دەستەیەک لە کەمینە نەتەوەیی و ئایینی‌یەکانی ئەو پارێزگایەش بەشدارن.
ئەوە کە شەڕی گرتنەوەی مووسڵ چەند رۆژ و حەوتوو و تەنانەت مانگی پێدەچێ و چەندە زیانی گیانی و ماڵێ لێ‌دەکەوێتەوە و ئەو شارە چۆن دەردەچێ و چی بەسەر دێ، پرسیارگەلێکن کە پێوەندی‌یان بە رادەی بەربەرەکانی هێزەکانی داعەش لەو شەڕەدا هەیە. بەڵام ئەوەی روون و ئاشکرایە ئەوەیە کە پێشمەرگە و سوپای عێڕاق و ئه‌مریکا و هاوبەندیی نێونەتەوەیی دژ بە داعش، هه‌تا مووسڵ و هەموو شوێنە داگیرکراوەکان لەو وڵاتەدا رزگار نەکەن، درێژە بەو شەڕە دەدەن. دیارە بەپێی هەموو پێوەرە سیاسیی و سەربازی‌یەکان‌ــ پشتیوانی نێودەوڵەتی، باڵانسی هێز، کەرەستەی شەڕ و گورزی فڕۆکەشەرکەرەکان‌ــ داعش،تەنانەت ئەگەر شەڕی کۆڵان بە کۆڵان و مان و نەمانیش بکات، خۆڕاناگرێ و لە ئاکام‌دا، هەنگاو بە هەنگاو ناچار بە پاشەکشە دەبێ.
ئەوەی لەو بەینە و لە پێش هەڵگیرسانی ئەو شەڕەدا زۆر سرنجراکێش بوو، هەڵوێستی راشکاوانە و توندی سەرۆک‌کۆماری تورکیە لەمەڕ پێداگری لە بەشداریکردنی ئەو وڵاتە لە شەڕی مووسڵ‌دا بوو. سەرەڕای ئەو پێداگری‌یەی ئەردۆغان و دەوڵەتی تورکیە، عیبادی و دەوڵەتی عێڕاق تائێستا ئامادە نەبوون ئیزن بە هێزەکانی ئەو وڵاتە بدەن کە لەو ئۆپه‌راسیۆنەدا بەشدار بن. هەڵبەت پێشتریش لەسەر مانەوەی هێزەکانی تورکیە لە پێگەی سەربازی بەعشیقە، گرژیی کەوتبووە نێوان دوو لایەن و سەرەڕای سکاڵای عێڕاق لە رێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکان، ئەو وڵاتە ئامادە نەبوو هێزەکانی بگەڕێنێتەوە نێو خاکی تورکێە.
پێداگری تورکیە لەسەر بەشدار بوون لە شەڕی مووسڵ، لە کاتێک دایە کە لە ماوەی سەرهەڵدانی ئەو رێکخراوە تێرۆڕیستی‌یە لە عێڕاق و سووریەدا و تەنانەت ئەوکات کە داعەش هەولێری پێتەختی باشووری کوردستانیشی خستبووە ژێر مەترسیی جیددیەوە، ئەو وڵاتە ئامادە نەبوو، بە هانای حکوومەتی هەرێمی کوردستانەوە بێت و بەگژ داعەش‌دا بچێتەوە. ئەوەش کە تورکیە لە رۆژئاوای کوردستان هێزی ناردووە و بەبێ بەربەرەکانی‌یەکی ئەوتۆ، توانی دەسبەسەر شاری جه‌رابلۆس و چەند ناوچەیەکی دیکەدا بگرێ، لە راستی‌دا نەک بە مەبەستی بەرەنگاربوونەوە و شەڕ لەگەڵ داعەش بووە، بەڵکوو مەبەستی سەرەکی ئەو دەوڵەتە، پێکهێنانی پشتێندەی ئەمنی بۆ خۆیان لە رۆژئاوای کوردستان و بەرگری کردن لە چوونی شەرڤانانی کورد بۆ رۆژئاوای چۆمی فوڕات و پێشگیری لە وەسەریەککەوتنەوەی کانتۆنی عەفرین لەگەڵ بەشەکانی دیکەی ئەو بەشە لە کوردستان بووە.
لە پێوەندی لەگەڵ هەڵوێست و سیاسەتی تورکیە لە شەڕی مووسڵ و پاش ئازادکرانی لە چنگی داعەش‌دا، زۆر روون و ئاشکرایە کە هەرچەند تورکیە هەمیشە بە چاوی بەشێک لە خاکی خۆی روانیویه‌تە “ویلایەتی مووسڵ”ی رابردوو و خەونی بە دووبارە بوونەوەی سەردەمی عووسمانی‌یەکان دەبینێ؛ بەڵام ئەردۆغان و دەوڵەتەکەی باش دەزانن خەون و خەیاڵ، ئەگەر شتێکی خۆشیش بێ، بەکردە کردنی محاڵە و لەگەڵ راستی‌یەکان و “ئەمری واقع”دا ناتەبایە. هەربۆیەش پێداگری سەرۆک‌کۆماری تورکیە لەسەر مانەوەی هێزەکانی ئەو وڵاتە لە بەعشیقە و بەشداری لە شەڕی رزگار کردنی مووسڵ، بۆ هەمان سێناریۆیە کە لە سووریەدا خەریکی بەکردەکردنیەتی، واتە بە ناوی پارێزگاری لە تورکەمان و عەرەبە سوونەکان و شەڕ لەگەڵ تێرۆڕیزم، ئەگەر تەنانەت بۆ درێژخایەنیش نەبێ، دروستکردنی پشتێندەیەکی ئەمنی‌یە لەنێو خاکی باکووری عێڕاق و پارێزگای نەینەوا، بۆ بەناو پاراستنی ئەمنی‌یەتی نەتەوەیی و لە راستی‌دا بۆ بەربەرەکانی لەگەڵ دۆزی کورد لە باکوور و باشوور و روژئاوای کوردستان.
شک لەوەدا نییە سیاسەتوان و ئاکادێمیستەکانی تورکیە زۆر بەرچاو روونن و باش دەزانن، کورد وەک نەتەوەیەکی دابەشکرا و پەراوێز خراو، لە پاش داعەش چ رۆڵێکی گرینگی لە ناوچەدا دەبێ و چ فاکتەرێکی سەرەکی‌یە لە هاوکێشە سیاسیی و جوگرافی و ناوچەی‌یەکان‌دا. هەر بۆیەش پاراستنی ئەمنی نەتەوەیی(نەتەوەی تورک) خۆیان و یەکپارچەیی خاکی تورکیە، لە بەربەرەکانی و دژایەتی لەگەڵ هەرچەشنە کیان و قەوارەیەکی کوردی لە دەرەوەی سنوورە سیاسی‌یەکانی خۆیان‌دا دەبینن. ئەوەش کە ناچارن لە معادلە و هاوکێشەکان‌دا، جێگە و پێگەی جێکەوتووی هەریمی کوردستان ـ‌ـ‌‌رەعایەت‌ــ لەبەرچاو بگرن، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو راستی‌یەی کە ئیدی هیچیان لەگەڵ ئەو بەشە لە کوردستانی ئازادکراودا پێ‌ناکرێ و کورد گوتەنی، باشاری ناکەن، ئەگەینا زۆر لەمێژ بوو قۆڵیان بۆ تێک‌دان پەکخستنی لێهەڵدەماڵی. بەو حاڵەش بێ‌گومان پیلانگێری و دژایەتی کردنی هەرێمی کوردستان، سیاسەتی نەگۆڕی تورکیە و کۆماری ئیسلامی و هەموو داگیرکەرانی وڵاتەکەمانە.
هەروەک گوترا داعەش لە شەڕی مووسڵ‌دا تێک‌دەشکێ، بەڵام شەڕ و کێشە لەو شارە و لە پارێزگای نەینەوادا، بە لەبەرچاوگرتنی پێکهاتە جیاوازە نەتەوەیی و ئایینی‌یەکان و ئەو کوشتارە بە کۆمەڵ و جینۆسایدەی لە لایەن داعەش و بە بەشداری هەمەلایەنە وحاشاهەڵنەگری بەشێکی زۆر لە عەڕەبە سووننەکانی ئەو پارێزگایە، بەداخەوە لەدژی کوردی ئێزیدی و کوردی شەبەک و مەسیحی‌یەکان ئەنجام درا؛ لە لایەک متمانە و باوەڕی بەیەکەوەژیانی لە نێوان پێکهاتەی کورد(ئێزیدی و کاکەیی و شەبەک)و مەسیحی‌یەکان و تورکەمانە شێعەکانی لەگەڵ عەڕەبە سوونەکان لەبەین بردوە و لە لایەکی دیکەش دستێوەردانی ناوچەیی ئێران و تورکیە و بەتایبەت بوونی بەهێزی حەشدی شەعبی کە راستەوخۆ لە لایەن کۆماری ئیسلامی‌یەوە چاودێری دەکرێن؛ داهاتووی پێکەوەژیانی ئاشتیانەی لەو پارێزگەیە ناموومکین کردوە.
جگە لەوەش لەداوی تێکشکانی داعەش، بێ‌گومان کێشەی لەمێژینەی ناوچە کوردستانی‌یەکانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان کە هەر ئێستا زیاتر لە ٩٠لەسەدی لەژێر کۆنتڕۆڵی هێزی پێشمەرگە دایە و هەروەها ئەو ناوچە کوردستانی‌یانەی پارێزگای نەینەوا کە پێشمەرگە لە جەنگەی شەڕی داعەش لە مووسڵ‌دا ئازادی دەکەن و حکوومەتی هەرێمی کوردستان بڕیاری داوە رادەستی هێزەکانی دەوڵەتی عێڕاقی نەکاتەوە و زۆت کێشەی چارەسەرنەکراوی دیکە، دەتوانن هەوێنی بەهێز بن بۆ شەڕ و کێشەی دیکە، لەپاش قۆناغی تێکشکانی داعەش لە مووسل‌دا. ئەوەی ئێستا بە روونی دیارە ئەوەیە کە ئەگەر کورد و حکوومەتی هەرێمی کوردستان، نەیاری زۆر بەهێزی ناوچەیی وەک تورکیە و رێژیمی کۆماری ئیسلامی و دەوڵەتی ناوەندی عێراقیان لە هاوکێشەی مووسڵ و داهاتووی خەڵکی ئەو پارێزگایە و ناوچە کوردستانی‌یەکانی دەرەوەی حکوومەتی هەرێم‌دا هەیە و لە داهاتوودا دەبێ، لە بەرانبەردا لە لایەک کەمینە ئایینی‌یەکانی وەک کوردانی ئێزیدی و شەبەک و کاکەیی و مەسیحی‌یەکان و تەنانەت بەشێک لە عەڕەب و تورکەمانەکانی پارێزگای مووسڵ لەگەڵ سیاسەت و بۆچوونەکانی هەرێمی کوردستانن و داوایان کردوە کە بە دامەزراندنی پارێزگایەکی نوێ، بخرێنەوە سەر هەرێمی کوردستان و لە لایەکی دیکەش نێوی کورد وەک نەتەوەیەکی ئازادیخوازی وجینۆساید کراو و ناوی بەرزی پێشمەرگە و شەڕڤان، لە جیهان‌دا و لە شەڕی سەربەرزانە لەگەل تێرۆڕیزم و داعەش وەها لە زەین و گۆشی خەڵکی ئازادیخواز و مرۆڤ دۆست‌دا زرینگاوەتەوە و خۆشەویستی نەتەوەکەمانی بۆلای خۆیان راکێشاوە کە ئیدی زلهێزە ناوچەیی و جیهانی‌یەکان ناتوانن بە گەلەکۆمەکی و پیلان و فرت و فێل، بۆ جارێکی دیکە لە مافە رەواکانی، لانیکەم جارێ لەو بەشە لە کوردستان بێبەری بکەن.
لە ژماره ٦٩٠ ی رۆژنامه‌ی “کوردستان”دا بڵاو بۆته‌وه
