رووداوە سیاسییەکانی چەند حەوتووی رابردوو لە پێوەندییەکانی نێوان وڵاتانی بەشدار لە قەیرانی سووریەدا، سەلمێنەری ئەو راستییە بوون کە لە مەیدانی سیاسەتدا هیچ دژایەتی و دوژمنایەتییەک هەمیشەیی نییه و هەموو هاوبەندی و دۆستایەتییەکانیش لە نێوان لایەن و دەوڵەتەکاندا، لەسەر بەستێنی قازانج و بەرژەوەندییە هاوبەشەکاندا دادەمەزرێ.
لەو ماوەیەدا و بەتایبەت لە دوای سەرکەوتنەکانی کوردەکان لە رۆژئاوای کوردستان لە بەرەکانی شەڕ بە دژی داعشدا، تورکیە تا رادەیەک ئاراستەی سیاسەتی دەرەوەی خۆی لە پێوەندی لەگەڵ قەیرانی سووریەدا گۆڕی. تورکیە زۆر زوو پێوەندییەکانی لەگەڵ رووسیە ئاسایی کردەوە و ئەردۆغان سەردانی ئەو وڵاتەی کرد و بەشێوەی فەرمی داوای لێبووردنی لە رووسیە کرد بۆ خستنەخوارەوەی فرۆکە شەڕکەرەکەی ئەو وڵاتە لە سووریەدا. هەروەها بەپەلە پێوەندی بە کۆماری ئیسلامییەوە گرت و مەترسیی هاوبەشیان، واتە کێشەی لەمێژینەی کوردەکانی وەبیر ئەو رێژیمە هێنایەوە و سەرەڕای ناکۆکی قووڵیان لە زۆر بواری ناوچەییدا، هەر دووک لا هاوهەڵوێست بوون لە پێوەندی لەسەر پاراستنی یەکێتیی خاکی سووریە و دژایەتی کردن لەگەڵ هەر چەشنە مافێکی کوردان. جگە لەوەش سەرەڕای پێداگری پێشووی لەسەر وەلانانی رێژیمی بەعسی بەشار ئەسەد، تورکیە ئامادە بوو لەگەڵ ئەو رێژیمەش و رۆڵی بەشار لە داهاتووی ئەو وڵاتەدا دانوستان بکات. چونکە هەروەک شیمانە دەکرا مانەوە لەسەر دەسەڵاتی رێژیمێکی خوینڕێژ و دیکتاتۆری وەک رێژیمی بەشار ئەسەد لە سووریەدا لە روانگەی ئەردۆغان و دەوڵەتی تورکیەوە زۆر باشترە لەوەی کوردەکان لەو بەشە لە کوردستان خاوەن کیانێکی لە چەشنی باشووری کوردستان بن.
دیارە شەڕی شاری حەسەکە لە رۆژئاوای کوردستان لە نێوان سوپای رێژیمی سووریە کە لە لایەن هێزەکانی سپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامییەوە پشتیوانی دەکران، لەگەڵ شەڕوانانی کورد لە لایەک و لە لایەکی دیکەش هێرشی بەربڵاوی لەشکەری تورکیە بۆ شاری جرابلۆس بە بیانووی شەڕ لەگەڵ داعش و لە راستیدا بۆ بەرگری کردن لە لکاندنەوەی کانتۆنی عەفرین بە کۆبانێ و بۆمبارانی خەستی شەڕوانانی کورد، ئاماژەیەکی روون بوون بۆ سیاسەتی هەمیشەیی داگیرکەرانی کوردستان و هەڵدانەوەی لاپەڕەیەکی نوێ لە دژایەتی لەبننەهاتوویان لەگەڵ نەتەوەی کورد. بەو حاڵەش هەروەک دەرکەوت چ لە شەڕی حەسەکە و چ لە هێرشی تورکیە بۆ هێزەکانی پەیەدە لە دەورووبەری جرابلۆس، ئەوە رێژیمی بەشار ئەسەد و دەوڵەتی تورکیە بوون کە ناچار بوون ئاگر بەس رابگەیهنن.
لە هیچ کەس و لایەن و دەوڵەتێک شاراوە نییە کە تورکیە هەر لە سەرەتاوە پێوەندی پتەوی فکری و سیاسی و ئابووری لەگەڵ رێکخراوی تێرۆریستی داعش هەبوە و هەزاران ئەندامی ئەو رێکخراوە لە وڵاتانی جیهاندا لە خاکی تورکیەوە بە داعش پەیوەست بوون. هەر بۆیەش گرتنەوەی شاری جرابلۆس کە لە دەست داعشدا بوو بەو خێراییە و بەبێ بەربەرەکانی داعش ئەو گومانەی بەهێز کردوە کە ئەو پێوەندییانە هەروا بەردەوامن و تورکیە هەر چەند نیشان دەدا لەگەڵ ئەو رێکخراوە تێرۆریستییە لە شەڕ دایە، بەڵام ئاراستەی هێرش و شەڕەکانی هێزەکانی کوردین. دیارە تورکەکان نەیانشاردۆتەوە کە بۆ ئەوان شەڕوانانی کورد و داعش هەر یەکن و لە شەڕدا فەرقیان پێناکات. هەرچەند لە سەرەتاوە ئهمریکا و رووسیە و وڵاتانی رۆژئاوایی لە بەرانبەر هێرشی تورکیە بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان بێدەنگیان هەڵبژارد و تەنانەت ئەو مەترسییەش هاتە ئاراوە کە ئەو وڵاتانە لە ئاست تورکیەدا بەشێوەیەک کوردەکان پشتگوێ دەخەن، بەڵام هەروەک دەرکەوت ئەو هێرش و داگیرکارییە لەگەڵ نارەزایەتیی ئەو وڵاتانەش بەرەوروو بوو.
ئهمریکا و هاوپەیمانەکانی باش دەزانن ئەوەی لەسەر ئەرزی واقع لە عێڕاق و سووریە لەگەڵ داعش دەجەنگێ و توانیویەتی ئەو سەرەتانە تێکبشکێنێ، پێشمەرگە و شەڕوانانی کوردن. هەر بۆیەش ئەو هێزانە بۆ ئهمریکا و هاوپەیمانەکانی گرینگی تایبەتییان هەیە و دەزانن لە داهاتوودا دەتوانن لە شەڕی دژە تێرۆڕدا پێیان پشتئەستوور بن. رەنگە ئهمریکا و هاوپەیمانەکانی و هەروەها رووسەکان ئیزن بدەن تورکیە لە جرابلۆس وەمێنێ، بەڵام وەک دیارە بەردەوامی شەڕ لەگەڵ “یەکینەکانی پاراستنی گەڵ” کە بۆخۆیان ئەرکی راهێنان و پڕچەک کردنیان وەئەستۆ گرتوە لە دەوڵەتی تورکیە قەبووڵ ناکەن. جگە لەوەش هەرچەشنە هێرشێکی درێژخایەنی تورکیە بۆ سەر هێزەکانی سووریای دێمۆکرات کە شەڕوانانی کورد لەودا رۆڵی سەرەکییان هەیە لەسەر ئەو وڵاتە گران دەکەوێ.
تورکیە پاش کوودتاکەی رابردوو کە بووە هۆی هەڵتەکانی ئەڕتەش و، زۆربەی دامودەزگا دادوەری و ئیدارییەکانی تووشی قەیرانێک بووە کە هەر ئێستاش بەردەوامە. هەر بۆیەش دەبینین رۆژ نییە کاربەدەستانی رەدەباڵای دەوڵەتی و دادوەری و لەشکەری لەسەر کار لانەدرێن یان ناچار بە دەست لە کارکێشانەوە نەکرێن. جگە لەوەش هەر ئێستا شەڕ لە باکووری کوردستان لە نێوان هێزەکانی پێکاکا و ئەرتەشی ئەو وڵاتە بە خەستی بەردەوامە و تەنانەت شارە گەورەکانیشی گرتۆتەوە. ئەو شەڕ و نائارامییانە لە لایەک و بوونی چەند میلیۆن ئاوارەی سووری لە لایەکی دیکە بەتەواوی کاریگەری نەرێنی لەسەر ئابووریی تورکیە داناوە و شک لەوەدا نییە بەردەوام بوونی شەڕ لە دوو بەرەی نێوخۆیی و دەرەوە نارەزایەتی گشتی لە کۆمەڵگهی تورکیەدا بەدواوە دەبێ. بەتایبەت کە خەڵکی ئەو وڵاتە دەزانن پاش زیاتر لە ٣٠ ساڵان دەسەڵاتدارانی تورکیە نەیانتوانیوە بە شەڕ و کوشت و بڕ و سەرکوت کردن کێشەی نەتەوەی کورد لەو بەشە لە کوردستان پووشبەسەر بکەن.
جگە لەوەش هەرچەند هەتا ئێستا شەڕوانانی کورد هیچ هەرەشەیەکیان لە تورکیە نەکردوە و تەنیا لە رۆژئاوای کوردستان لە بەرانبەر هێرشی تورکیە، بەرگرییان لە خۆیان کردوە، بەو حاڵەش بەدوور نازاندرێ لە ئەگەری درێژەکێشانی هێرشی ئەڕتەشی ئەو وڵاتە بۆ سەر شار و گوندەکانی رۆژئاوا، پەیەدە و یەکینەکانی پاراستنی گەل، لە حاڵەتی بەرگری بێنەدەرێ و وێڕای هێرش بۆ سەر هێزە تورکییەکان، ئاراستەی شەڕ بەرەو ئەوبەری سنوور، واتە باکووری کوردستان بگوازنەوە. لە حاڵەتێکی وەهادا بێگومان ئەوەی زەرەرمەندی سەرەکییە تورکیەیە و ئەو وڵاتە باش دەزانێ ناتوانی لە لایەک لە دوو بەرەی نێوخۆیی(باکوور) و رۆژئاوای کوردستان لەگەڵ هێزە کارامە و شەڕدیتوەکانی کورد کە پشتیوانی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستانیان لەگەڵە بجەنگێ و لە لایەکی دیکەش وا نیشان بدات کە وێڕای رووسیە و ئهمریکا و هاوپەیمانەکانی لە بەرەی شەڕ بەدژی داعش و تێرۆڕیزمدا بەشدارە.
دیارە ئهمریکا و هاوپەیمانەکانی و تەنانەت رووسیەش کە کەموزۆر لایەنگری مانەوەی بەشار ئەسەد لە دەسەڵات دایە، لێبڕاون رێکخراوی تێرۆڕیستی داعش و بەرەی نووسرە… لە بەین بەرن و درەنگ یان زوو داعش لە عێڕاق و سووریە تێکدەشکێندرێ. ئەوەی لێرەدا بۆ نەتەوەی کورد لەو دوو وڵاتەدا گرینگە ئەوەیە کە داهاتوو و نەخشەی سیاسیی ئەو دوو وڵاتە چۆن دەبێ و کورد چ دەسکەوتێکی لە بری ئەو فیداکاری و لە خۆبردووییە دەست دەکەوێ؟! دەسەڵاتی کورد لە باشووری کوردستان و حکوومەتی هەرێم بۆتە ئەمری واقع و ئەوە بۆ زیاتر لە ٢٥ ساڵ دەچێ کە کورد دەسەڵاتی خۆی بەدەستەوەیە و سەرەڕای شەڕی نێوخۆیی و ئاسەوارە نەرێنییەکانی کە ئێستاش بە جەستەی باشوورەوە دیارە و هەروەها پیلانە رەنگاوڕەنگەکانی دەوڵەتی ناوەندی عێڕاق و داگیرکەرانی کوردستان، ئەو دەسەڵاتە ئەگەر یەکریزی و یەکگرتوویی نێو ماڵی کوردی لەگەڵ بێ، گەڕانەوەی بۆ نییە و نیشانەکان وادەردەخەن کە بۆ یەکەمجار کۆمەڵگهی نێودەوڵەتی شاهیدی لەدایک بوونی دەوڵەتی کوردی لەو بەشە لە کوردستاندا دەبێ.
بەڵام داهاتووی سووریە و رۆژئاوای کوردستان لەدوای نەمانی داعش زۆر روون نییە و دەکرێ بڵێن ئەوە کارتێکەری زلهێزە ناوچەیی و جیهانییەکان لە لایەک و یەکگرتوویی و یەکریزیی گەلی کورد لە لایەکی دیکە دەتوانی جێگە و پێگەی کورد دیاری بکات. لە باری کارتێکەری و شوێندانەربوونی دەرەکی، ئەوەی کە هەتا ئێستا دیارە کورد و چارەنووسەکەی وەک نەتەوەیەک نەک هەر لە رۆژەڤی داگیرکەرانی کوردستاندا نییە، بەڵکوو هەروەک پێشتر ئاماژەی پێکرا، هەر لەجێدا ئەو وڵاتانە دژی هەر چەشنە کیانێکی کوردین و هێرشی ئەمداوییەی سووریە و تورکیەش لەو راستییەوە سەرچاوە دەگرێ. لە پێوەندی لەگەڵ زلهێزە جیهانییەکانیشدا بە روونی دیارە هەر هەموویان لەگەڵ مانەوەی قەوارەی سیاسی سووریەن و کورد وەک نەتەوەیەکی حەقخواز لە ئەولەوییەتی پلان و بەرنامەکانیان دا نییە.
بەوحاڵەش هیچ کام لەو وڵاتانە ناتوانن جێگە و پێگەی کورد لە داهاتووی سووریەدا لە بەرچاو نەگرن و ناتوانن بارودۆخی سەردەمی پێش شەڕی ناوخۆیی ئەو وڵاتە، بەسەر کورددا بسەپێننەوە. کورد لە داهاتووی سووریەدا(ئەگەر بە یەکپارچەیی بمێنێتەوە) رۆڵی دەبێ و بە لانیکەمی ویست و مافەکانی دەگات، بەڵام دەستەبەر بوون و بەردەوام بوونی ئەو ئەو مافانە لە گرەوی یەکریزی و یەکگرتوویی ئەو بەشە لە نەتەوەکەمانە کە بە داخەوە تا ئێستاشی لەگەڵ بێ، پێوەی دیار نییە.
لە ژماره ٦٨٧ ی رۆژنامهی “کوردستان”دا بڵاو بۆتهوه
