٨ی مارس ڕۆژێک كە بوو بە ڕەمزی خەباتی ژنان بە نەهێشتنی هەڵاواردنی ڕەگەزی. ڕێزگرتن لە ٨ مارس ڕێزگرتنە لە خەباتی ژنان بۆ نەهێشتنی چەوسانەوەیەك كە بە هۆی سیستەمی پیاو سالارییەوە بە سەریاندا داسەپاوە. خەباتی ژنان پەیوەست نییە بە ٨ی مارسەوە، بەڵكوو ٨ی مارس بووە بە ڕەمزی خەباتی ژنان دژ بە چەوسانەوە.
٨ی مارس لە رۆژ ژمێردا تەنها رۆژێكە ، بەڵام لە خۆیدا هەڵگری مانایەكی قوولە. هەڵگری مێژوویەك خەباتە دژ بە چەوسانەوە .
ڕۆژی نێونەتەوەییی ژنان كە پێشووتر بە ناوی “ڕۆژی نێونەتەوەییی ژنانی كرێكار” دەناسرا، ساڵوەگەڕی ڕۆژێكی مێژووییە بۆ ژنان لە سەرانسەری جیهان دا بە مەبەستی وەبیرهێنانەوەی خەبات و ماف و دەستكەوتەكانی ئەمڕۆی ژنان لە بوارە جۆراوجۆرەكانی سیاسی، كۆمەڵایەتی، یاسایی، ئابووری و هتد. یەكەمین ڕێوڕەسمی یادكردنەوەی ئەم بۆنەیەیش لە 28-2-1909 لە شاری نیۆیۆركی ئەمریكا بەڕێوە چوو. هۆكاری بەڕێوەچوونی ئەم بۆنەیەش، بۆ ڕووداوی مانگرتنی “یەكێتیی جیهانیی ژنانی كرێكاری پیشەسازیی جلوبەرگ”، لە ساڵی 1908 بە مەبەستی ناڕەزایەتی دەڕبرین لە هەمبەر هەلومەرجی نالەباری كاری كرێكارانی ژن و نایەكسانی و كەمبوونی مووچە دەگەڕایەوە.
هەرچەندە خەباتی ژنان تەنیا لە بواری كار و ئابووریدا نەبووە، بەڵكوو لە وڵاتە جۆراوجۆرەكاندا، بەتایبەتی وڵاتە پیشەسازییەكاندا، گۆڕانگارییەكان بوونە هۆی بەشداریی زیاتری ژنان لە بواری گشتی دا و، بەم پێیەش ژنان داوای جێگیركردنی یەكسانی لە ماف و ئەركەكانیان دا دەكرد. بۆیە سڕینەوەی چەوساندنەوە و جیاكاری لە بوارەكانی كۆمەڵایەتی و سیاسی و مافی بەشداریی سیاسی، بووە داواكاریی سەرەكیی ژنان.
مێژووی ئەم بۆنەیەش بۆ ڕۆژی 8ی مارسی ساڵی 1857 دەگەڕێتەوە كە ژنانی كرێكاری پیشەسازیی جلوبەرگ لە شاری نیۆیۆرك بە مەبەستی باشتركردنی بارودۆخی كار و زیاتركردنی مووچەكانیان خۆپێشاندانیان ئەنجام دا.
هەرچەندە لە سەدەی بیستەم بە هۆی پێشكەوتنە جۆراوجۆرەكانی پیشەسازی لە جیهانی هاوچەرخ، دەرفەت بۆ بەشداریی ژنان لە بوارە جۆراوجۆرەكانی كۆمەڵایەتی و سیاسی فەراهەم بوو، بەڵام لە سەردەمە جۆراوجۆرەكاندا تاوەكوو ئێستا ئەم ڕۆژە بەپێی گۆڕانكارییەكان و، هەروەها پرس و بابەتە گرنگەكانی نێوخۆی دەوڵەتان و هەلومەرجی نیودەوڵەتی وەكوو جەنگ، جیاكاری، بێبەشبوون و سەرهەڵدانی قەیرانی ئابووری، بۆتە سەكۆیەكی یەكگرتوویی و سیمایەكی ناڕەزایەتی دەڕبرینی ژنان لە هەمبەر ئەو ڕووداو و بارودۆخە نالەبارانە.
لە پاش جەنگی جیهانی و بە هۆی بەرفراوانبوونی بزووتنەوەكانی ژنان لە سەرتاسەری جیهان، بەتایبەتی لە دەیەی 60ی زایینی سەدەی ڕابردوو، لە ساڵی 1975دا ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان ئەو ساڵەی بە ساڵی نێودەوڵەتیی ژنان ڕاگەیاند. پاشان لە ساڵی 1977 ڕێكخراوی یۆنێسكۆ (UNESCO)ی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان، ڕۆژی 8ی مارسی وەكوو “ڕۆژی جیهانیی ژن” ناساند.
ژنان بۆ دەستەبەر کردنی مافەکانیان لە ڕابردوو و لە ئێستاشدا لە خەبات بەردەوامن دەتوانین بڵێین مافی ژنان ئاماژەیەكە بۆ دەستەبەركردنی ئەو ماف و ئازادییانەی كە بەیەكسانی لەگەڵ پیاوان لە كۆمەڵگەدا هەیانە، كە لەوانەیە بە هۆی بەستێن و بارودۆخی تایبەتی كۆمەڵگەكان بەپێی یاسا و ئایین و ئەخلاق و بەها و نۆرمە كەلتووری و مێژووییەكان پێشێل كراوە/ دەکرێت.
هەرچەندە بەپێی جاڕنامەی جیهانیی مافەكانی مرۆڤ و یاساكانی تایبەت بە نەهێشتنی جیاكاری و چەوساندنەوەی مرۆڤ و ژنان، هەموو مرۆڤەكان ئازاد و یەكسانن، بەڵام واقعی دەوڵەتان و كۆمەڵگەكان پێچەوانەی ئەوەمان پێ دەڵێن.
ئەو بەربەستانەش ئەگەر لە پێشووتردا زیاتر یاسایی بوون، لە ئێستادا زیاتر كەلتووری و كۆمەڵایەتین. بەم واتایە كە بێجگە لە نموونەی وڵاتانی ئایینی (بۆ نموونە ئێران ، ژنان لە ڕووی تیۆرییەوە دەرفەتی ئەوەیان هەیە كە ببنە خاوەن هەموو ماف و ئازادییەكانیان، بەڵام بەربەستەكان تەنیا یاسایی نین. بۆیە كەلتوور و ئایدیۆلۆژیی زاڵی هەر كۆمەڵگەیەك، دەستنیشانی سەرەكیترین مافەكانی ژنان كە خەباتی بۆ دەكەن، دەكات.
خاوەندارێتی و سەربەخۆیی لە ڕووی جەستەییەوە یەکێکە لەو مافە سەرەتایانەی کە ژنان ساڵانێکە خەباتی بۆدەکەن.
دەتوانین بڵێین ئەو مافە تاوەكوو ئێستا بە هۆی جیاوازیی نێوان كەلتوور و كۆمەڵگەكان سەرەڕای یاسای دەوڵەتان، بەتەواوی نەهاتۆتە دی. ئەمەش لە هەر كۆمەڵگەیەك گرێدراوی چەندین چەمك و بواری دیكەیە وەكوو ئەخلاق، بنەماڵە، ئایین، كەلتوور و هتد. هەرچەندە لە وڵاتانی پێشکەوتوو تا ڕادەیەكی زۆر ئەم مافە بۆ ژنان دەستەبەر كراوە، بەڵام تەنانەت لەم دەوڵەتانەشدا جەستەی ژنان وەكوو تابۆ و هێڵی سوور دەناسرێت و، ئەخلاقی گشتی و كەلتوور و ئایین لەم ڕووەوە، بۆ سنوورداركردنی ژنان یارمەتیدەر بوون.
پێویستە ئاماژە بەوەش بكرێت كە له لایەن بزووتنەوەكانی خودی ژنانیش ڕەخنە لە سیستەمی سەرمایەداری دەگیرێت كە جەستەی ژنان وەكوو كاڵایەك لە خزمەت بازاڕدا سوودی لێ وەردەگیرێت؛ بەڵام نابێت ئەوەمان لەبیر بچێت كە خودی ئەم سوودوەگرتنە و بەبازاڕكردنی جەستەی ژنانیش، بەرهەم و پاشماوەی ئەو كەلتوورەیە كە ژنان وەكوو كاڵایەكی تایبەتی پیاوان مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت و پیاوان دەتوانن خاوەندارێتیی بكەن. بەڵام دەستەبەركردنی ئەم مافە بۆ ئاستی پێگەیشتووییی كۆمەڵایەتی و كەلتووری و تەنانەت پێشكەوتوویی ئابووری و سیاسیی دەوڵەتان و كۆمەڵگەكان دەگەڕێتەوە. بۆ نموونە ئێستاش لە كوردستان و وڵاتانی دواكەوتوو جەستەی ژنان و كچان، به موڵكی تائیفە و خێڵ و نامووسی پیاوان و كەسە نزیكەكانیان هەژمار دەكرێت. بۆیە كوشتن لەسەر نامووس سەرەڕای ڕێگەپێنەدراوبوونی لە ڕووی یاساییەوە، هێشتا وەكوو دیاردەیەك دەبینرێت و بەردەوامە. بۆیەشە كە ئەو مافانەی ژنان پەیوەندیی ڕاستەوخۆی بە ئاستی تێگەیشتوویی پیاوان و نۆرم و بەها ئەخلاقی و ئایینییەكانی كۆمەڵگەكه‌یانه‌وە هەیە.
دەنگدان و بەشداریی سیاسی یەکێکیترە لەو مافانەی کە ژنان تاوەکوو ئێستاش وەک پێویست نەیانتوانیوە ئامانجەکەیان بپێکن .
مافی دەنگدان بە واتای بەشداریی ژنان لە هەڵبژاردنە گشتییەكانی هەر دەوڵەتێك دێت، كە دەتوانین ئەم مافە بە یەكێك لە گرنگترین مافەكانی ژنان بزانین كە بۆ دەستەبەركردنی بزووتنەوەی ژنان خەباتیان بۆ كردووە. ئەم مافە بە سەرەتای یەكسانی سیاسی و بەشداریی سیاسی ژنان دادەندرێت. بۆیە هەم خەباتی ژنان بۆ ئەم مافە درێژخایەن بووە و، هەمیش گرنگیی تایبەتی هەبووە لە دەستەبەركردنی مافەكانی دیكەی ژنان؛ بەو پێیەی ژنان بەشدار بوون لە كاروباری یاسایی و سیاسی دەوڵەتان و دەستەبەركردنی مافەكانی دیكەیان یاخود گۆڕانگاری لە بوارەكانی دیكە دا. بۆیە زۆربەی بزووتنەوەكانی ژنان لەو باوەڕەدا بوون، كە سیاسەت لە لایەن پیاوانەوە قۆرخ كراوە و، هەربۆیە دەتوانن دەسەڵاتی خۆیان بەسەر ژناندا بسەپێنن.
ژنان هەر لە سەرەتای هەوڵەكانیان بۆ گەیشتن بە ماف و ئازادییەكانیان بۆیان دەركەوت، كە بەبێ دەستەبەركردنی مافی پەروەردە و خوێندنی یەكسان لەگەڵ پیاوان، ناتوانن داوای یەكسانی لە بوارەكانی دیكەی سیاسی و كۆمەڵایەتی و یاسایی بكەن. بێجگە لەوەش زۆربەی بیرمەندانی پێشڕەوی ژن لەسەر ئەو باوەڕە بوون كە نەخوێندەواری، یەكێك لە گرنگترین هۆكارەكانی دواكەوتوویی و چەوساندنەوەی ژنانە. بۆیە پێیان وایە كە پیاوان بەمەبەست ژنانیان بێبەش كردووە، كە لە دۆخیكی دواكەوتووانەدا بمێننەوە. ئەزموونی وڵاتانیش ڕاستی و دروستیی ئەو بڕوایەی ژنانی نیشان دا.
مافە مەدەنییەكان؛ مافی هاوسەرگیری، جیابوونەوە و بەخێوكردنی منداڵ، ئەو مافە یەكێك لەو بابەتانەیە کە پڕ لە كێشە و مشتومڕی كۆمەڵگە و دەوڵەتانە، كە بە هۆی جیاوازییان لە ڕووی كەلتووری و كۆمەڵایەتییەوە یاساكانی وڵاتان جیاوازییان هەیە. بزووتنەوەكانی ژنان لە زۆربەی كۆمەڵگەكان ڕووبەرووی چەندین بەربەست بوونەتەوە. بۆیە ناتوانین بڵێین ئەو مافە بەتەواوی بۆژنان دەستەبەر بووە. بەڵام بەپێی پێشكەوتوویی و دیموكراتیك بوونی وڵاتان، ژنان توانیویانە وەكوو بەشێك لە مافەكانی خۆیان بیناسێنن. بەڵام لە وڵاتانی دواكەوتوو و خاوەن كەلتوور و بەهای ئایینیی جیاواز، ئەو مافانە بەتەواوی بۆ ژنان دەستەبەر نەكراون. بۆیە خەباتی ژنان بۆ گەیشتن بەو مافانە هەر بەردەوامە. ئەمڕۆكە سەرەڕای پێشكەوتنەكان، تەنانەت ژنان بە دوای سەره‌تایترینی ئەو مافە مەدەنییانەوه‌ن؛ بۆ نموونە لە كۆماری ئیسلامی و سعوودیە وڵاتانی تری ئیسلامی.
خەبات و بزووتنەوەی ژنان بۆ ئازادی و یەكسانی، تووشی هەوراز و نشێوی زۆر بووە، بەڵام زێدەڕۆیی نییە ئەگەر بڵێین بەشێكی زۆر لە پێشكەوتنە مرۆییەكانی ئەمڕۆی وڵاتانی پلە یەكی جیهان بەرهەمی ئەو قوربانیدان و خەباتەی ژنانە بۆ دەستەبەركردنی مافەكانیان. ئەمڕۆ زۆرن ئەو وڵاتانەی كە،ژنان لە پۆستە باڵاکانی دان ، بەڵام ئەمەش بە واتای كۆتاییی نایەكسانی و چەوسانەوەی ژنان نایەت و، تەنانەت لە خودی دەوڵەتانی مۆدێرنی جیهانیش، هێشتاكە خەباتەكە هەر بەردەوامە.
لە ڕاستیدا بەپێی شوێندانەریی هەر كەلتوور و ئایدیۆلۆژیایەك، بزووتنەوەكانی ژنان بەشێك لە ماف و ئازادییەكانیان دەستەبەر كردووە؛ بۆ نموونە لە چوارچێوەی ڕوانگەی چەپەكاندا پرسە ئابوورییەكان ئەولەوییەتی سەرەكی بووە و، لای لیبراڵەكان زیاتر ئه‌وله‌وییه‌ت به بواری ئازادی و مافە مەدەنی و سیاسی و یاسایییەكان دراوه. ئەوەی كە سەرنجڕاكێشە ئەوەیە كە، تاوەكوو ئێستا ژنان نەیانتوانیوە خۆیان لە كاریگەریی تیۆری و ڕوانگە و چوارچێوەی هزریی پیاوان ڕزگار بكەن؛ هەرچەندە بزووتنەوە توندڕەوەكانی ژنان كۆی هزر و بەرهەمی ئێستای ڕۆژئاوا بە بەرهەمێكی پیاوسالارانە و پیاو-تەوەر دەزانن كە لە بەرژەوەندیی پیاواندا داڕێژراوە.
بەڵام ئەوەی كە زیاتر دەركەوتووە و ڕوون بۆتەوە ئەوەیە كە، هەر كۆمەڵگەیەك بەپێی ئاستی دوواكەوتوویی و پێشكەوتنی لە بوارە جۆراوجۆرەكاندا، كێشە و گرفتی تایبەتی خۆی هەیە كە لەوانەیە بۆ كۆمەڵگەیەكی دیكە ئەولەوییەت نەبێت. بۆ نموونە ئێستا ژنان لە ڕۆژئاوا، كە بەشێكی زۆری مافەكانیان دەستەبەر كراوە، بە هۆی پرس و بابەتەكانی كۆمەڵگەكانی پاش-پیشەسازی ڕووبەڕووی چەندین گرفتی نوێ بوونەتەوە و تەنانەت داواكارییەكانیشیان لە ژنانی جیهانی سێیەم جیاوازە.
بۆیە دەكرێت بڵێین 8ی مارس وەكوو هێما و وەبیرهێنەرەوەی مێژوویەك لە خەباتی ژنان، دەتوانێت ببێتە سه‌كۆیەك بۆ وردبوونەوە و تێڕامان و قووڵبوونەوەی زیاتر لە پرس و بابەتەكانی پەیوەست بە ژنان؛ بەو مەرجەی هاوبەشییەكانی ژنان و جیاوازییەكانیشیان لە هەر كۆمەڵگەیەك لەبەرچاو بگیرێت. بەم واتایەی كە ژنبوون تاكە ناسنامەی ژنان نییە، بەڵكوو لەژێر كاریگەری و گوشاری چەندین بەها و نۆرم و ڕێسای بچووكی لۆكاڵی و جیهانیدان و، هەروەها هەر ژنێك خاوەن چەندین ناسنامەی دیكەیە كە بەشیكی زۆریان بەسەریدا سەپاوە.
ژنانی كوردیش باشترین نموونەی چەوساندنەوەن كە بێجگە لەوەی كە ژنبوونیان هۆكارێك بووە بۆ چەوسانەوە و بێبەشكردنیان، بەڵام لە هەمان كاتیشدا كێشە و پرسی كورد-بوون وەكوو ناسنامەیەكی نەتەوەیی و، هەروەها لە ڕووی چینایەتییەوە دووبارە ڕووبەڕووی چەوسانەوە و توندوتیژی و بێبەشبوونی كردوون. ئەمە بێجگە لە كێشە و گرفتەكانی جەنگ و توندوتیژییە جۆراوجۆرەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی سێیەم/باشوور، كە قوربانیانی سەرەكی، دیسانه‌وه هەر ژنن. چونكە ئەگەر پیاوان یەك جار ڕووبەڕووی جیاكاری و توندوتیژی ببنەوە، ئەوە ژنان لە چەند ڕەهەند و بواردا دەچەوسێندرێنەوە .
كەوابوو ڕزگاری ژنان لە چەوسانەوە و جیاكاری و توندوتیژی، تەنیا ئەركی ژنان نییە، بەڵكوو ئەمە پێویستی بە خەبات و پلان و بزووتنەوەیەكی هەمەلایەنە هەیە كە لە هەموو بوار و ڕەهەندەكانەوە كاری لەسەر بكات. تەنانەت ئەم خەباتە هەر لە سەرەتای پرۆسەی فێركردن و خوێندن و پەروەردەوە دەست پێ دەكات تاوەكوو پرۆسەی سیاسی و سیاسەت و یاسادانان.
یەکەم وێستەگەی خەباتی ژنی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان حیزبی دێموکراتی کوردستان بوو یەکەم شوێنیش کە تێیدا مافەکانی دەستەبەر کرد یاخود ئەو شوێنەی کە تێیدا داوای مافەکانی کرد رێکخراوی یەکیەتیی ژنانی دێموکراتی کوردستان بوو، لەدوای روخانی کۆماری کوردستان خەباتی ژنان لە خەباتێکی مەدەنیەوە گۆڕا بۆ خەباتی چەکداری و چەندین هەوراز و نشێوی بەخۆوە بینوە تا گەیشتۆتە ئێستا.
خەباتی نەرم و مەدەنی ژنان لە ئێستا دا لە کوردستان دڵخۆشــکەرە و دەرخەری ئــەو ڕاســتییە کــە کۆمــاری ئیســلامی ژنــی کــوردی پـێ مەترسـییە بـۆ دەسـەڵاتەکەی ، چونکـە ژنـی کـورد تەنها وەدوای
پرسـی ڕەگەزی خۆی ناکەوێ بەڵکـوو وەدوای پرسـی نەتەوەکەشـی دەکـەوێ. هەربۆیە ئێستا پۆلێک لە چالاکانی مافەکانی ژنان و چالاکانی مەدەنی لەچاڵە رەشەکانی کۆماری ئیسلامی دان، بەڵام هاو خەباتەکانیان درێژەدەری ڕێگاکەیانن چ لەنێو خۆی وڵات چ لە تاراوگە، یەکیەتی ژنانی دێموکراتی کوردستان خۆی بەنوێنەری ڕاسەقینەی ئەو خەباتە دەزانێ و پشتگیری هەر چەشنە خەباتێک دەکات بۆ وەدیهێنانی مافەکانی ژنان لە رۆژهەڵاتی کوردستان.
سەرکەوێ خەباتی فرە ڕەهەندی ژنان بۆ دەستەبەر کردنی مافەکانیان.
یەکیەتیی ژنانی دێموکراتی کوردستان
8/3/2022
