قوربانی تۆزی ڕێگەتم ئەی بادی خۆش‌مروور /
ئەی پەیکی شارەزا بە هەموو شاری شارەزوور
وا دیارە نالی (۱۸۰۰ -۱۸۵٦ )، دوای ڕووخانی حکوومەتی بابان (۱۸۵۰ – ۱۸۵۱ ) بە‌دەست تورکانی عوسمانی، سەری خۆی هەڵگرتووە و ڕووی لە نیشتمانی وەرگێڕاوە و بۆتە پەڕەوازەی هەندەران. نالی وەختایەک لە سولەیمانیی پایتەختی بابان وەدەرکەوتووە، وەک شارێکی خۆش و ئاوەدان وەسفی کردووە، بەڵام لە چامە بەناوبانگەکەی‌دا بە گومانێکی مەیلەوڕوون باسی گۆڕانی بارودۆخەکە دەکا. شاعیر کاتێک خۆشی و جوانییەکانی سولەیمانی دەخاتە بەرچاو، لەڕێوە بە دیوەکەی دیکەی‌دا گۆڕان و ئاوەژووبوونەوەی هەل‌ومەرجەکە دەکاتە پرسیار. لە ڕووی شێوەی پرسیارەکانەوە ڕوون دەبێتەوە کە نالی چاکی دەسەڵاتی تورکانی داگیرکەر ناسیوە و بەپێی وڵامەکەی سالم(۱۸۰۵-۱۸٦۹)، سەرجەمی نوخشانە و بۆچوونەکانی ڕاست و بێ‌گرێ بوون. شاعیر زانیویەتی کە خەڵک چۆن گیرۆدە بوون و دەسەڵاتی عوسمانی و جل‌خوار و بەکرێ‌گیراوانیان چلۆن تەنگیان‌پێ‌هەڵچنیون و تەنگەتاویان کردوون؛ کەوایە هەر ئەم خەمەیە لە شامەوە دەروونی دەکوڵێنێ و بە ڕێی هەرێمی هۆنراوە‌دا بازی پێ داوێتەوە نیشتمانی. لەم بازوبردە‌دا نالی دیسانیش بە هیوای دۆزرانەوەی ڕۆچنەی هیوایەکە و ئاوا چامەکەی دادەکووژێنێ:
لەم شەرحی دەردی غوربەتە، لەم سۆزی هیجرەتە
دڵ ڕەنگە بێ بە ئاو و بە چاوا بکا عوبوور
ئایا مەجالی ڕوخسەتە لەم بەینە بێمەوە
یا مەسڵەحەت تەوەققوفە تا یەومی نەفخی‌سوور؟!
حاڵی بکە بە خۆفییە کە ئەی یاری سەنگدڵ
نالی لە شەوقی تۆیە دەنێرێ سەلامی دوور !
کاتێک سالم ئەم شێعرەی نالیی دەگاتە دەستی، وڵامی دەداتەوە و ئاوا چامەیەک دادەگیرسێنێ:
جانم فیدایی سروەکەت ئەی بادەکەی سەحەر/
ئەی پەیکی موستەعید لە هەموو ڕاهی پڕ خەتەر !/
پەژارەی سالمی دەسبەسەر لەچاو غەمی غوربەتی نالیی دەربەدەر چەند هێندەیە، چونکە بە عەقڵ و گیان هەست بە زوڵمی تورکانی عوسمانی دەکا و زۆر بەوردی هەل‌ومەرجی تاڵ و ناخۆشی وڵاتەکەی بۆ دەگێڕێتەوە چی نالی بە خەیاڵی‌دا هاتووە، هەمووی بە‌ئاشکرایی دەخاتە بەرچاوی. گەرچی سالم هەستی بە دەردی غەریبایەتیی نالی کردووە، بەڵام دیسانیش هانی نەهاتنەوەی دەدا و دەڵێ هەتا بارەکە نەگۆڕێ نەکەی تخوونی ئێرە بکەوییەوە و ئاوا وڵامەکەی خۆی دادەکووژێنێ:
تۆ خودا بڵێ بە حەزرەتی نالی دەخیلی بم/
بەم نەوعە قەت نەکا بە سولەیمانییا گوزەر/
سالم‌سیفەت لە بێ‌کەسییا با نەبێ هیلاک/
من کردم، ئەو نەکا لە غەما خوێنی خۆی هەدەر/
ئەم موڵکە نەزمی نابێ بە‌بێ زەبتی واریسی/
بێ‌ئەو بە قەسدی ئەم تەرەفە با نەکا سەفەر/
نالی هەر وا دەکا و بەداخەوە لە ئیستانبووڵ سەر دەنێتەوە!
گۆران(۱۹۰۴-۱۹٦۲) کاتێک یادی سالم دەکا و بە خەمەکانی‌دا دێتە خوار، لەڕێوە ئەو چامەیەی دێتەوە یاد کە لە وڵامی نالی‌دا نووسیویەتی و دەڵێ:
وتت بە حەزرەتی نالی، ڕەفیقی دەربەدەرت/
خەیاڵی عەودەتی موڵکی ئەسیر نەخەیتە سەرت!/
زەلیلی نەجم و هیلالە، شەوە سولەیمانی/
غرووبی کردووە ڕۆژی شکۆهی بابانی!/
گۆران کە باسی «نەجم و هیلال» دەکا، مەبەستی ئاڵای تورکانە کە «ئەستێرە و مانگ»ی لەسەرە و دەڵێ لە سایەی تورکانەوە هەر شەوە و ڕۆژ دانایە و دەسەڵاتی باوکانی خۆمان، واتە بابانەکان ناگەڕێتەوە جێی جارانی!
لە ڕاستی‌دا مەبەستم لە شەن‌کردنەوەی ئەم بابەتانە، بادانەوەیە بۆ سەر بیر و هەستی تەواوی ئەو ئادەمیزادانە کەوا تەرە بوون لە نیشتمانی خۆیان و هیچ دەروویەک شک نابەن بۆ گەڕانەوە. زۆر ناخۆشە کەسانێک لەم دنیایەدا بگەنە ئاکامێکی ئاوا تاڵ و بڵێن:
خەیاڵی عەودەتی موڵکی ئەسیر نەخەیتە سەرت !
ئەم هەستی یەخسیربوونە، تەلی تاری شعووری شێعری بزاوتم و ڕووی دەمم دەکەمە ئادەمیزادێک کە خەیاڵی گەڕانەوەی نییە بۆ نیشتمانی، بەڵام وا نییە «ئەو لە کەلێک بێ و گەل لە شیوێک» .
موڵکی ئەسیر
دەزانم خۆ «خەیاڵی عەودەتی موڵکی ئەسیر ناکەی
دەزانم چارەنووسی ئێمەمانان قەت لە بیر ناکەی
دەزانی خۆ فریشتەش گەر هەموویان دەستەمۆ بووبان
بە فێڵ‌وفرتی شەیتانی بەرەو کێوان دەبوو چووبان
لەمێژ ساڵە ژیان گێژە لە نێو گێژاوی سەرسامی
بە‌جارێک مات و داماوە لە چنگ ئاکامی ناکامی
زەمان یەکسەر بە سەر شەودا بە قوڕ گیراوە چاوی من
بە چاوی دڵ وەرە بڕوانە ئاوێنەی هەناوی من
بزانە چۆن بە زووخاو ژەنگی هێناوە سەر و خواری
ترووسکەی لێ بڕاوە و زۆر دەترسێم هیچ نەکا چاری
دڵم کاولاشەکۆنێکە، کەچی خۆم نەمدەویست وابێ
لە سایەی کوندی بێ‌فەڕ سەربەسەر تاریکی لێ دابێ
بە‌هیوا بووم کە هێندەی پێ‌نەچێ ئەم دەورودووکانە
کەچی فکرێکی ڕەش هات و گوتی کوا ڕوو لە پووکانە؟!
لە چنگ ئەم دیدە تاریکە ڕوحم هاواری لێ هەستا
وەکوو زنجیرپسێن ڕۆیی و لە مەیدانی ژیان وەستا
گوتی»موڵکی ئەسیر» ئاسۆی لە پشت هەورانەوە ڕوونە
«هەور هەر چەندە پڕ بێ» چارەنووسی هەر بەسەرچوونە
لە لاپەڕەی تلێگرامی «سەلاحەددین ئاشتی» وەرگیراوە
لە ژماره ٦٧٣ ی رۆژنامه‌ی “کوردستان”دا بڵاو بۆته‌وه
