جەلال مەلەكشا، شاعیری هەڵوێست و هەڵوەدای ئازادی، وێنە و تابڵۆی هەموو مەینەت و ئازارەكانی گەلەكەی بوو. مەینەتیی بێ‌دەوڵەتی و ماڵ‌بەكۆڵی و ژێردەستەیی و ئازارچەشتوویی و لەسەرووی هەموو ئەوانەشەوە خۆڕاگری و نەسرەوتوویی و تینووی ئازادی و هەوڵدان و هاواركردن لە پێناو ئازادیدا بەبێ پرینگانەوە لە كۆسپ و كۆت و بەند و زیندان و كوشتن و بڕین.
شێعری جەلال، شێعری واتا و هێما و پەیامن. فۆرمی شێعری جەلال شان بە شانی سەردەمی خۆی هاتووە و ئاوازی ناوەوەی شێعرەكانی شاعیر، تایبەتمەندیی شێعری كوردیی دەیەی شێستی بەسەرەوەیە، كە تێیدا شاعیر دەنگی چەوساوە و هاواری ڕاپەڕیوان و هاندەری بندەستانە. شاعیر لە شێعری “شاعیری خوێن و كوێستان و تفەنگ”ـدا بە ڕوونی ئەو ڕەهەندەی ڕوانین و لایەنە جۆراوجۆرانەی فۆرم و زمانمان بە جوانی دەخاتە بەر دەست.
ناوی شێعرەكە، لە سێ وشەی “خوێن و كوێستان و تفەنگ” پێك هاتووە. ئەو سێ وشەیە سێ وشەی سیمبولیكی خەباتی دوورودرێژ و خوێناویی میللەتی شاعیرن. سیمبولیستەكان كاتی خۆی پێیان وابوو سیمبولیزم جۆرێكە لە دەربڕین و بەكارهێنانی ئەو وشانەی بە شێوەیەك قەدەغە كراون و نووسەر و شاعیر واتا و مانایەكی زۆریان تێدا چڕ دەكاتەوە و تەنانەت جاری وابوو پێوەندیی نێوان “دال و مەدلوول” واتە هێما و ئاماژەپێكراوەكە هێندە لێك دوور دەكەوتەوە، كە بە زەحمەت دەخرانەوە سەر یەكتر.
كوێستان، لە شێعری جەلال و بەشێكی هەرە زۆری شاعیرانی هاوچەرخی ئەودا، هێمای خەبات و خۆڕاگری و سەوزی و سەربەرزی و سەربەتەمی و دواجار هێمای خەباتگێڕ و شۆڕشگێڕی كورد و سەنگەری بەرگری و خۆڕاگرییە. وەك مامۆستا هێدییش دەڵێ:
حەیفە كوێستان بەو چیا بەرزانەوە هەر تەم نەبێ
ئەو تەمە پیرۆزە سایەی لەو سەرانە كەم نەبێ
یان هێمن دەڵێ:
هەڵۆی كوێستانی كوردستانم و ناژیم بە دەستندە
كەوابوو كوێستان و هێماكانی وەكوو هەڵۆ و بەرد و تەنانەت كەو و نسار و بەربەڕۆژكە و ئەشكەوت و دوند و لوتكەشی لەسەر یەك بوونەتە سیمبول و هێمای نێو شێعری شاعیران.
خوێن، یەكێكی دیكە لە كلیلەكانی كردنەوەی هێما و لایەنە شاراوەكانی ئەو شێعرەیە. خوێن و شەهیدبوون و قوربانیدان لە پێناو نیشتماندا، بەشێكن لە ڕاستییە تاڵەكانی مێژووی ئێمە. وەك بڵێی هەڵاڵەكانی كوێستان هەموو لە دڵۆپەی خوێنی شەهیدەكانی ڕێگای ڕزگارییەوە ڕوابن.
تفەنگ، هێما و ناوێكی دیكەیە، كە شاعیر وەكوو بەشێك لە چارەنووسی سەپێنراو بەسەر میللەتێكی بندەست و چەوساوەدا لەو شێعرەدا باسی دەكا.
با بزانین شاعیر لەو شێعرەدا چیمان پێ دەڵێ:
لەسەرەتای شێعرەكەدا، شاعیر وەك چیرۆكێكمان بۆ بگێڕێتەوە، بە وشەی وتیان دەست پێ دەكا. كێ وتی؟ ئەوانەی وتیان، بە هەڕەشەوە پێیان گوت، یان وەك ئامۆژگاری؟ یان هەر هەواڵێكیان پێدا؟ ڕێك لە دوایە وشە بە وشە مەتەڵەكەمان بۆ هەڵدێنێ:
وتیان كاكە، وشەی تفەنگ ڕەقە، زەقە، ناهەموارە
بەرهەڵستی گەشە و نەشەی شێعرەكانتە
شانی شێعرت بەو بۆنەوە بریندارە
ئامۆژگاریكەر بە شاعیر، كە لەوێدا هێما و سیمبولی پێشمەرگە و شۆڕشگێڕی وڵاتەكەیەتی، دەڵێ: وشەی تفەنگ بەلاوە بنێ. ڕاستە لە شێعرەكەدا دەڵێ وشەی تفەنگ، بەڵام ناڕاستەوخۆ پێمان دەڵێ چەك دانێن. چەك شانتان بریندار دەكا، واتە ئێوە سەربزێوی دەكەن و چەك هەڵ‌دەگرن و مل بۆ چەوسانەوە و توانەوە و لەنێوچوون ڕاناكێشن، بۆیە خوێنتان لەبەر دەڕوا. ئەوە لەگوێ‌خوێندنێكی ئاشنایە. دوژمنی بندەست و چەوساوەكان، ڕقیانە لە ڕابوون و چاوكراوەیی و خەبات.
بەڵام شاعیر لە وەڵامیدا دەڵێ:
ئەی من چ بكەم،
نەخشەی گەورەی وڵاتەكەم تفەنگێكە و
بتانەوێ و نەتانەوێ
لە ناو هەموو نوووسراوەكانمدا
دیارە…
شاعیر لە وەڵامدا نەخشەی كوردستانی گەورە دێنێتەوە پێش چاوی ئامۆژگاریكەرەكە و دەڵێ، كاتێك نەخشەی وڵاتەكەم لە تفەنگ دەچێ، من چۆن دەكرێ باسی نەكەم. خۆ من بە هەر بارێكدا باسی وڵاتەكەم بكەم، هەر باسی تفەنگە. ئەوە جگە لەوەی نەخشەی كوردستانی گەورە وەها بیچمێكی هەیە، بەڵام پێشمان دەڵێ هەر باس‌كردن لە وڵات و ئازارەكانی میللەت، دەبێتە هۆی ئەوەی داگیركەر بە تفەنگەوە بێتە سەرت، كەوابوو تۆش دەبێ دەست بدەیە چەك. دەی تۆ كە بە چەك دێیتە سەرم، منیش دەبێ بە ناوی چەك و بە چەك خۆمت لێ بپارێزم…
وتیان چیا زۆر سەركەشە
لە ناو شێعرێكی پەسند و ڕێكوپێكدا
ناشیرینە قوت بێتەوە…
چیا، كوێستان، شاخ، لووتكە، كۆمەڵێك وشەی هێمایی و كلیلەوشەی شێعری دەیەی شێستی شاعیرانی كوردن. لێرەدا ئامۆژگاریكەر بە شاعیر دەڵێ: وەرە شێعری ڕۆمانتیك بۆ كچانی جوان بنووسە، شێعری ناسك بنووسە، چیا بەو هەمووە زبری و ناڕێكییەوە لە نێو شێعرێكدا قوت مەكەوە. واتە شاعیر بانگهێشت دەكا لە ژیانێكی ئارام و بێ هەوراز و نشێو و ئاسوودەدا وردە وردە خەم و ئازارەكان لەبیر بكا و بیر لە خەبات و شاخ و سەنگەر نەكاتەوە. ئاخر چیا هێمای پێشمەرگە و بەرخودانی ڕاپەڕیوان و شۆڕشگێڕانە و لە شێعردا، چەندی بۆ شۆڕشگێڕان وشەیەكی جوان و ورەبەخشە، ئەوەندە لای داگیركەران زبر و ناڕێك و ددانشكێن و گورچووبڕە. هەر بۆیە شاعیر دەمودەست دەڵێ:
ئەی من چ بكەم، نیشتمانم كوێستانێكە و
هەرچەند ئەكەم وشەی چیا
لە ناو دێڕ و كەرت و ڕستەی شێعرەكانما ناچێتەوە
ئامۆژگاریكەر ئەمجارە بەربینگ بە وشەی خوێن دەگرێ. ئاخر خوێن، وەكوو یەكەم ڕەنگی ئاڵای كوردستان، هێمای خەبات و قوربانیدان و ئەو دەریا خوێنەیە كە لە پێناوی ئازادی و ڕزگاریدا پێشكەشی بارەگای نیشتمانمان كردووە و بێكەسیش دەڵێ:
داری ئازادی بە خوێن ئاو نەدرێ قەت بەر ناگرێ…
بۆیە وشەی خوێن، یەكێكی دیكە لەو وشانەیە كە داگیركەر لێی تۆقیوە.
وتیان ئەی خوێن؟
خۆ ئیتر خوێن پێویست ناكا
لە ناو شێعرا خۆی بنوێنێ
ئەی من چ بكەم؟
نیشتمانم دەریای خوێنە
ڕەنگی خوێن لە دڵۆپی خوێن بسڕمەوە، چی دەمێنێ؟
بتانەوێ و نەتانەوێ شێعری من هەر خوێنە
لێرەوە، شاعیر پشت دەكاتە ئامۆژگاریكەر و ڕوو دەكاتە شاعیرانی وڵاتەكەی و بە دەنگی بەرز دەڵێ:
پێتان دەڵێم
شاعیرانی وڵاتەكەم پێتان دەڵێم
سەری شێعری بێ چەك دەبڕن
شێعری بێ خوێن
زەرد و بێهێز و لاوازە
شێعرێ چیای تێدا نەبێ، زگی دەدڕن
پێتان دەڵێم
بۆیە شێعرم خوێناوییە و سوورە ڕەنگم
من شاعیری نیشتمانی
خوێن و كوێستان و تفەنگم….
سێ ڕستەی دوایی شێعرەكە، ڕوون و بەرز دەڵێ: ئەگەر دەتانەوێ ڕووسووری بەردەم میللەت و بارەگای نیشتمان بن، ئەی شاعیرانی وڵات، ئێوەش شاعیری خوێن و كوێستان و تفەنگ بن و وەكوو من ڕووسوور و سەربەرز بژین.
هەڵبەت ئەوە یەكێكە لە كۆی ئەو شێعرانەی جەلال مەلەكشا، كە ئاوا تێیدا وشە دەكاتە هەوێنی هەڵوێست و هەڵوێست دەكاتە بەرگی وشە و لە دەفری خەیاڵدا تێكیان هەڵ‌دەشێلێ و دەیانكاتە شێعر.
جەلال لە شێعری پیرەدار و شەهید و كاروان و باشتر بڵێین لە سەرجەمی وشەكانیدا، هەناسەیەكی لەلای ئازادی و ڕزگارییە، دەستێكی چەكی قەڵەمی پێیە و بە دەستەكەی دیكە ئاڵای پێشەنگایەتیی شێعری سەردەمی خۆی دەشەكێنێتەوە. مخابن ژیانی ئەو شاعیرە گەورەیە، هەموو بەشمەینەتی و دەربەدەری و ماڵ‌بەكۆڵی و خەم و پەژارە بوو. هەر بۆیە دەڵێم جەلال ڕوخساری هەموو نەهامەتییەكانی میللەتەكەی بوو.
