رۆژهەڵاتی کوردستان له کۆنەوە تا ئێستا و بە تایبەتی ١٠ساڵی ڕابردوو بەردەوام مەکۆی چالاکییە ئەدەبی و هونەرییەکانە، بە دڵنیاییەوە هەر جم و جۆڵێکی هزری و رووناکبیریش لەو مەکۆیانەوە سەر هەڵدەدا. ئەو چالاکییانە بەردەوام تا دێ پان و بەرینتر دەبێتەوە و هەموو شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستانی گرتۆتەوە، دیارە کە ئەو چالاکییانە لە ناو یەک چوارچێوەی تایبەت بەرتەسک نابێتەوە. لە هەموو بوارەکانی هونەر وەکوو: سینەما، ئەدەبیات، شانۆ، موزیک، شێوەکاری، پەیکەرەسازی و هتد، تەنانەت رێکخراوە ژینگەپارێزییەکان و رێکخراوە مەدەنییەکانی تریش هەموویان لە سەر یەک هێڵی هاوبەش هەنگاو دەنێن و کاریگەرییەکی ئەرینی و راستەوخۆیان لە سەر شارستانییەت و بیری نوێ و مۆدێڕن هەیە.
ئەنجومەن ئەدەبییەکان، سەرچاوەیەکی گرینگ و تایبەتی ئەو چالاکیانەن و بەردەوام و بێ پسانەوە هەموو هەوڵ و ماندووبوونیکییان لە پێناو زمان و ئەدەب و کەلتووری نەتەوەکەیانە، واتە لە پێناو هیچ ئامانجێک یا خۆ ئیدۆئۆلۆژییەکی تایبەت دا نییە.
بەڵام بە داخەوە لە درێژەی ئەو ساڵانە تا ئێستا هەموو ئەو چالاکییانە پێناسەی ئەمنییەتی بۆ کراوە و هەر جارەی بە بیانوویک گوشاریان خستۆتە سەر ئەو بنکانە و دایان خستوون و بەریان بە چالاکییەکانیان گرتووە. تۆمەز دەبێ مەترسی کۆڕ و کۆبوونەوەیەکی ئەدەبی چ بێ کە دەسەڵات لێی تۆقیوە؟
ساڵانە بە دەیان کۆنسێرتی مۆسیقای کوردی، کۆڕی رێز گرتنی شاعیران و نووسەران، سێمینار و کۆنفڕانسە ئەدەبی و هونەرییەکان و دەیان کۆڕی تر پەک دەخاتەوە و بە بیانووی دروشم گەلیک وەکوو: « تیکدانای ئاسایشی نەتەوەیی و مەترسی بۆ ڕای گشتی» دەرگای زۆرینەی چالاکییە هونەری و ئەدەبییەکان قفڵ و گرێ دەدا.
پێش گرتن بە بەڕێوەچوونی کۆڕی رێز گرتن لە شاعیری ناسراوی کورد «جەلال مەلەکشا» لە شاری سنە بە بیانووی «ئەمنییەتی نەتەوەیی» لە بەرچاوترین کردەوەی ناحەز و دژە هونەر و ئەدەبیاتی کوردی بوو، کە هێزە ئەمنییەکانی کۆماری ئیسلامی لەو پەڕی بێ چاو و رووییەوە چوونە بەر دەرگای شوێنی کۆڕەکە و هۆشدارییان دایە خەڵک شوینی بەڕێوەچوونی کۆڕەکە بەجی بێڵن و لەو لاشەوە نەیان هێشتبوو کە مامۆستا جەلال مەلەکشا لە ماڵەوە بێتە دەرێ.
ئەو جۆرە کردەوانەی کە کۆماری ئیسلامی بەرانبەر بە چالاکان و نووسەرانی کورد دەیکا هیچ پاساوێک هەڵناگرێ، بەڵکوو هەڵگری پەیامێکی سیاسی و نگریسە کە نزیک بە 40 ساڵە هەر چەشنە جم و جۆڵ و چالاکییەکی ئەدەبی و هونەری لە کوردستان لە ژێر چەتری ئەمنییەتی دا پێناسە دەکاتەوە.
خالێکی تر کە جێی تێڕامانە و هێزە ئەمنییەکانی کۆماری ئیسلامی وەکوو پڕۆژەیەکی هەمیشەیی لەنگەریان لە سەر گرتووە، هەوڵ دان بە پێی پلان و بەرنامەی تایبەت بۆ دوور کردنەوەی چالاکە هونەرییەکانە لە ناوخۆی کوردستان. واتە کۆماری ئیسلامی ساڵانە بە دەیان نووسەر و هونەرمەند و چالاکی مەدەنی لە ژێر قورسایی ئەو پێناسە گەلە پەڕیوەی وڵاتانی تر دەکا هەتا بەو چەشنە زەبرێکی کاریگەر لە ڕەوتی چالاکییە هونەرییەکان لە کوردستان بدا.
بە دڵنیاییەوە هەموو ئەو چالاکییانە باسکی بەهێز و چارەنووس‌سازی نەتەوەیەکن کە لە ژێر چەتری زمان و فکری سیاسی دەوڵەتێکی دیکتاتۆر دایە. هەموو هەنگاوێک بۆ گەشەی زمان و ئەدەب و کەلتووری نەتەوەی کورد لەوێوە سەرچاوە دەگرێ، هەر بۆیە بە گرینگی دان بەو بابەتە پێویستە هەر تاکێکی کورد لە ناو هەموو چین و تویژەکانی کۆمەڵگا بەرهەڵستی ئەو پێناسە بێ‌بنەما و چەواشەکارانەی کۆماری ئیسلامی بێتەوە. بە دڵنیاییەوە رەوتی چالاکییە هونەرییەکان هیج کات لە جووڵە ناکەوێ و بەردەوام لە زاو و زێ دادەبێ.
