وەرگێڕ بە گشتی كەسێكی ڕەنجبەخەسارە، بە دوو هۆكار:
یەكەم: ئەگەر دەقەكە زۆر باش وەرگێڕێت، ئەوا خەڵك دەستخۆشی و ئافەرین لە نووسەر و خاوەن دەق دەكەن. ئەگەر خراپیشی وەرگێڕێ، ئەوا خەڵك دەڵێن: هەی دەستت بشكێ و هیچ كوێت لە دیوی دەرەوە نەیەشێ بۆ وەرگێڕانت ئەرێوەڵا…
دووەم: وەرگێڕ رەنجبەخەسارە، چونكە وەك ئەوەیە كەسێك خۆی منداڵی نەبێ و لە سوێی منداڵ، بچێ منداڵی كەسانی دیكە بەخێو بكا. خۆ كورد دەمێكە گوتوویەتی: ئەوەی گوێلكی خەڵك بەخێو دەكا، هەر گوێلەوسار/گوێلهەوساری پێ دەمێنێ.
جا بۆیە ئەگەر وەرگێڕان بە گشتی رەنجبەخەساری بێت، ئەوا وەرگێڕی شیعر نەك رەنجبەخەسارترە، بگرە دەم لە پووش دەمێنێتەوە.
چەند ساڵێكە لێرە و لەوێ تاكوتەرا و جاروباریش لە دووتوێی كتێبی چاپكراودا، چاوم بە دەقی وەرگەڕێنراوی شێعرەكانی سۆهراب سپێهری دەكەوێ و بەزەییم بەو كەسانەدا دێتەوە كە تامەزرۆی ئەدەبن و فارسی نازانن و هەوڵ دەدەن تۆزێك لەو چێژەی ئێمە لە شێعرەكانی سپێهریی وەردەگرین، وەرگرن، كەچی مخابن ئەگەر بزانن ئەو وەرگێڕدراوانە چۆن وەرگەڕێنراون و بەراوەژوو كراونەتەوە و وەرگێڕەكانیان چۆن دەم لە پووش ماونەتەوە، ئینجا دەزانن چ كڵاوێكیان چۆتە سەر.
شێعر لە چاو باقی ژانرەكانی دیكەی ئەدەب، دەقێكی سرك و تۆڕ و سەربزێوە. ئەو دەقە بۆ وەرگێڕان خۆ بەدەستەوە نادا، بەتایبەتی كە شیعر جیهانێكی پانوبەرین و فرە ڕەهەندە لە زماندا و بە زمان بنیات دەنرێ. زمانی شێعر ئامرازی گواستنەوەی پەیامێكی ڕووت نییە، زمانی شێعر ئامراز نییە بەڵكو خۆی ئامانجە. ئەو ئامانجەی كە لە فۆڕم و مانا و پەیام و مۆسیقادا وەها یەكانگیر دەبێ، ئەگەر بێت و هەر كام لەو توخمان بەلاوە بنێیت و جیای بكەیتەوە، ئیتر ئەو دەقە لە شێعرییەت دەكەوێ، ئیتر ناكرێ ناوی بنێیت شیعر. كە دەڵێین زمانی شیعر ئامراز نییە و ئامانجە، مەبەست ئەوەیە زمانی شێعر ئیتر كەرەستەیەك نییە بتوانی لە یەك ڕەهەندەوە لێی وردبیتەوە و ئینجا لێبڕاوانە بڵێی ئەوە ناسیم و لێی تێگەیشتم، بەڵكوو زمانێكە كە وشە تێیدا لە چوارچێوەی تەكمانایی و قامووسی دێتە دەر و دەبێتە بوونەوەرێكی زیندووی فرەڕەهەند و فرەمانا. هەر بۆیە لە وەرگێڕانی شێعردا لەسەر یەك كۆی ئەو جیهانە دەشێوێ و كاتێك ئێمە وەرگێڕدراوی شێعرێك دەخوێنینەوە، وەك ئەوەیە تۆ بە من بڵێی حەز دەكەم فڵان هاوڕێی خۆتم پێ بناسێنی، بەڵام من تەنیا جلوبەرگەكانیت بۆ بێنم.
بۆ وێنە، تۆ چۆن دەتوانی ئەم دێڕەی «نالی» بكەیتە فارسی، عەرەبی، ئینگلیزی یان هەر زمانێكی دیكە، بەبێ ئەوەی لایەنە ستاتیكییەكانی بشێوێنێ و ئەو فرە ماناییەی تێیدایە بیپارێزیت؟ ئەگەر توانیت، كەوابوو تۆ لە نالی گەورەتری:
«هەرچەندە گوناهی دەمەكەت بارە لەسەر لێو
حەددی چییە نالی كە بڵێ ماچە كەفارەت»
لە ئایینی ئیسلامدا گوناه بە كەفارەت لەسەر مرۆڤ لادەچێ. جاری وایە ئەو كەفارەتە ماڵی دنیایە و جاری واشە سزا و تەمبێیەكی جەستەییە كە پێی دەڵێن: حەد… حەددی شەرعی.
وشە فرەماناكانی ئەم شێعرە:
دەم/دەمەكەت: چوار مانای هەیە:
دەم: زار
دەم: بە عەرەبی واتە خوێن
دەم: كات. دەموسات…
دەمەكەت/ یانی كە تۆ دەڵێی دە مەكە… دە وامەكە… گوناهی دە وامەكەی تۆ…
كە وەختێك ئافرەت بە ناقایلی دەڵێ دە وا مەكە، لێوبەبار و مرچومۆنیش دەبێ…
نالی دەڵێ: ئەگەرچی گوناحی ئەو خوێنەی ئاشق كە ڕشتووتە… ئەگەرچی گوناهی ئەو دە وامەكەیەی كە كردووتە… ئەگەرچی گوناحی ئەو دەم و لێوەت كە منیان كوشتووە… ئەگەرچی گوناهی ئەو ساتەوەختەت كە رووی داوە، ئێستا باری سەر لێوەكانتە…
ئێستا ئەو گوناهە بە كەفارەت لادەچێ…. بەڵام كەفارەتی ئەو گوناهە ماچە.
جا ئێستا، ئەگەر نالی بڵێ «ماچە كەفارەت» حەددی شەرعییەكەی چییە؟ یانی سزای شەرعیی نالی «حەدد» چییە ئەگەر ئەو نهێنییە ئاشكرا بكات؟
یان نەخێر:
نالی حەددی چییە بێ و بڵێ ماچە كەفارەت. یانی نالی «رێی ناكەوێ» شتی وا بڵێ و حەددی نییە…
جا ئەگەر تۆ توانیت هەموو ئەم وردەکارییانە بگوێزیتەوە و نەهێڵی قووڵایی شێعرەکە تەنک بێتەوە من دەستت ماچ دەکەم.
ئینجا با بێینەوە سەر سۆهراب کە بۆچی ناكرێتە كوردی؟
شاملوو دەڵێ، تەرجومەی شێعر وەك ئەوەیە كەناری/بولبولێك بۆ گۆشتەكەی سەر ببڕی، لە حاڵێكدا بولبول بۆ خواردن نییە، بۆ خوێندن و چریكاندنە….
لەوەش بگوزەرێین با وای دانێین هەر ناچارین شیعر بكەینە كوردی، وەك شاملووش سەرەڕای ئەم بۆچوونە دیسانیش شێعری شاعیرانی جیهانی كردووەتە فارسی، بەڵام ئەو شێعرە سركانەی خۆ بەدەستەوە نادەن كامانەن؟
تۆ چۆن دەتوانی وەسف و تاریفی جیهانێكم بۆ بكەیت، كە نەك تێیدا نەژیاویت، بگرە بە سەفەریش پێیدا ڕانەبردووی؟ ئاخۆ من كە هیچ سەیرانگە و شوێنێكی ئوسترالیام نەدیتووە، لە ڕێی فیلمێكەوە دەتوانم جۆرێكی بۆ تۆ بگێڕمەوە كە تەواو بێتە پێش چاوت؟
دنیای شیعری سۆهرابی سپێهری لە هەموو شاعیرانی هاوچەرخی خۆی و بە گشتی فارس جیاوازە، تەنانەت شاملوو تانەی لێ دەدا لەسەر ئەو شیعرەی كە دەڵێ: «با ئاوەكە لێڵ نەكەین…» پێی دەڵێ: ئاخر لە سەرووترەوە، لای سەرچاوەوە خەریكن پۆل پۆل كۆتر دەكوژن و خوێنەكەی دەڕژێتە نێو ئەم ڕووبارەوە، ماقووڵ نییە تۆ ئەو خوێناوە نابینیت و بە من دەڵێی ئاوەكە شلوێ مەكە…. ئاوەكە ئیتر بووەتە خوێناو…
جیهانی زەینیی سۆهراب، جیهانێكە بەپێی بارودۆخ و چارەنوسی ئێستای كورد، کەم کەس هەیە بتوانێ ئەزموونی بكات، جیهانێكی عاریفانەی بێخەوش و بێگەرد و بێخەم و بێ ئازارە. ئەرێ كورد لەم دۆزەخی ژیانەدا دەتوانێ وەسفی ئەو جیهانە بكا كە بە خەونیش ڕێی ناكەوێتە ئەوێ؟
با نووسینەكە درێژتر نەبێتەوە، ناچمە سەر لایەنی مۆسیقای ناوەوەی شێعرەكانی سۆهراب و دەستەواژە و پێكهاتە و وێنە و ئاماژەكانی كە هێندەی زەوی و ئاسمان لە زەینی كوردەوە دوورن…
هەر بۆیە كاتێك وەرگێڕدراوی شێعری سۆهراب دەخوێنینەوە، هەست دەكەین دەقی منداڵێكی ساویلكە دەخوێنینەوە كە هیچی تێدا نییە… ئەوەش خەتای سۆهراب نییە بەڵكو وەرگێڕەكەیە دەم لە پووش ماوە.
سەید عەلی ساڵحی کتێبێکی هەیە بە ناوی «شرح شوکران.» ئەم کتێبە ڕاڤەی شێعری شاعیرانی فارسە. لە هەر شاعیرێک سێ چوار شیعری هەڵبژاردوە و شەرح و تەفسیری بۆ نووسیون. بەڵام کە گەیشتووەتە سۆهراب چوار شێعری داناوە و نووسیویەتی: چ دەڵێن با بیڵێن، شێعری سۆهراب ڕاڤە هەڵناگرێ. تەنیا دەبێ بخوێنیتەوە و چێژی لێ وەربگری.
باشە شاعیرێک کە شاعیرانی فارس شێعرەکەیان پێ ڕاڤە نەکرێ، کوردێکی فارسی نەزان كە تەنانەت هەموو پتانسیەلەكانی زمانی كوردییشی نەناسیوە و لێی شارەزا نییە، چۆن لێی تێدەگا بۆ ئەوەی بیکاتە کوردی؟
لە شێعردا كۆمەڵێك توخم یەك دەگرن، كە وەرگێڕ لە وەرگێڕانیدا ناتوانێ دەست وەبن باڵی هەموو ئەو توخمانە بدا و رایانگوێزێتە نێو زمانەكەی خۆیەوە. تۆ چۆن دەتوانی شێعرێك وەرگێڕی و هاوكات خەیاڵ و گەمە زمانییەكان و مۆسیقای شێعرەكە و جیهانی زەینی شاعیر و پەیامی شیعرەكە ڕاگوێزیت؟ خۆ ئەگەر ئەوەت لەدەست هات، ئەوا دەبێ ناوت نەنێن وەرگێڕ، بەڵكو پێت بڵێن بلیمەت و پیتۆڵی سەردەم.
لەو نێوەدا چوارینەكانی خەیام كە هەژار كردوونی بە كوردی، باسێكی جیاوازە، چونكە هەر بە قسەی من نا، بەڵكوو بە ئیعترافی هەموو ئەوانەی كوردی و فارسییەكی باش دەزانن، لە زۆر جێ چوارینەكانی هەژار لە دەقە سەرەكییەكە شاعیرانەتر و پڕماناتریشن
