شانۆ یان (تئاتر) لە کۆنترین لقەکانی هونەرە کە مێژووی هاوشانی شارستانیەتەکانە و گرێدراوە بە ئەفسانەو ئستۆرەکان. لەسەر بەستێن وزەمینەی سەرهەڵدانی هونەری شانۆ لە نێوان لێکۆڵەران وتوێژینەرانی مێژوویی جیاوازی ڕاوبۆچوون هەیە، هێندێک لە پسپۆران دەڵێن: هونەری شانۆ لە سەرەتاوە هەڵ‌گرتنێک و لاسایی کردنەوەیەکە لە بزاوت و ژیمناستیک ودەنگی ئاژەڵەکان! بەڵام سەرەڕای ویست وحەزی مرۆڤەکان بە گێرانەوەی بەسەرهاتەکان و دووپات کردنەوەی چیرۆکەکان ئەمە لە لایەک و پێوەندیی پتەوی شانۆگەریی لە گەڵ هزروبیری مرۆڤ لەلایەکتر ئەو بیرۆکە رەت دەکاتەوە چونکە ئاژەڵەکان خاوەنی شعووروهزر نین. بە پێی ئەمە لێکدانەوە زۆربەی هەرەزۆری رەخنەگران ومێژوونووسان هاوڕان لەم بارەوە کە رەنگە ئاییین تەنیا بەستێن نەبێ بەڵام یەکێک لە بەهێزترین زەمینەکانی سەرهەڵدانی هونەری شانۆیە لە جیهان بەتایبەتی لە شارستانییەتە کۆنەکاندا.چونکە هەمیشە چیرۆکەکان لە کەناری ئایین وئوستۆرەکان سەریان هەڵداوەوە شێوەی بەڕێوەبردنی رێورەسمی ئایین وداب ونەریتەکان هەتا دەگاتە گەمەی منداڵان هونەری شانۆگەریی تێدا هەڵقوڵاوە کەئەمرۆ بە ناوی یەکێک لە حەوتەوانەی هونەر و لە گرینگترین لقی هونەری نواندن ناسراوە.
تئاتر وشەیەکی بە بنچینە یونانیەو لە “تاترۆن” theater on) راهاتووە کە بە مانای لە شتێک روانینە.
کە مانای سەرەکییەکەی یانی باس کردن و نواندنی گرفت و کێشە کۆمەڵایەتیی وسیاسی وفەرهەنگی کۆمەڵگە و مێژووی دەگەرێتەوە بۆ یونانی باستان (٤٠٠تا ٥٠٠ساڵ پێش لە زایین)
مێژووی سەرهەڵدان ورەوتی هونەری شانۆ باسێکی دوورودرێژە ودەتوانین بڵێین هۆگریی و کاریگەریی زۆری هەبۆوە بەسەرکۆمەڵگەو لە هەر وڵاتێک بە پێی بیروباوەڕەکانی ئەو کۆمەڵگە پێشوازی لێکراوەوە بەرێوەوچووە. شانۆ لە زۆربەی وڵاتەکان زۆرجار تێکەڵاوێکە لە هونەری هەڵپەرکێ و ئاوازچرین و نواندنی بەسەرهاتەکان و ئەفسانەکان وچیرۆکەکانە. لە هونەری شانۆ هەر ئاکتەرێک رۆڵێکی هەیە کە دەبێ بە باشترین شێوە رۆڵەکەی خۆی بگێرێ و بێژەری ودەنگ گرینگی تایبەتی هەیە. کە بۆ خۆی خاوەنی چەند لقە وەکوو(بالە، ئۆپێرا، کابۆکی، پانتۆمیم) بێگومان هونەری شانۆگەریی پێگەی هاتنە ئاراو گەشەی هونەری سینەما”یە وئەمرۆکە لە هەموو دنیا ساڵانە دەیان فستیڤاڵی شانۆگەری بەرێوە دەچێت و وڵاتان هەوڵ دەدەن لە کەونارایی وبەهێزی کلتوور وفەرهەنگی خۆیان لە رێگەی شانۆ بە جیهان بناسێنن و پردێکە بۆ پێوندیی ویەکتر ناسینی گەلان. هەربۆیە لەساڵی١٩٤٨لەلایەن رێکخراوی یۆنسکۆ ئەنستیتۆی نێونەتەوەیی شانۆ دامەزرا و هەمووساڵێک لە رۆژی٢٧ی مارس لە سەرانسەر جیهان رێورەسمی رۆژی جیهانی شانۆ بەرێوە دەچێ کە لەم رۆژەدا هەرساڵە لەلایەن ئاکتەر یان دەرهێنەر یان شانۆنوویسێکی بەناوبانگ پەیامێک بڵاودەکرێتەوە.”ئارتۆرمیلەر و پاپلۆنرۆدا” لەو کەسانەن کە بۆ ئەم رۆژە پەیامیان نووسیوە.
شانۆ لە سەدەی ١٨ لە سەرانسەری ئورووپا پەرەی ئەستاند و لەسەرەتای ئاشنابوونی ئێران لەگەڵ شانۆی رۆژئاوایی تا کاتی جێگیربوونی نزیک بە سەدەیەکی خایاند.
شانۆ هەروەکوو شیعری نوێی وسینەما..هتد. هەر لەرێگەی دراوسێەکانی کوردستانەوە گەیشتوتە کوردستان بەڵام بەهۆی کلتووری دەوڵەمەندی کوردەواری چ لەبارەی فۆلکلۆر وچ لە بارەی پوتانسیەلی بە هێزی خەڵکی کورد هەرچەند بە ئارامی بەڵام بەباشی جێگەی خۆی کردۆتەوە و بۆتە رایەڵیک بۆ ناساندی گەلی کوردوتایبەتمەندییە فەرهەنگییەکەی بە گەلانی دیکە. سەرەرای دەیان کێشەی سیاسی وکۆمەڵایەتی ئەمرۆ شانۆی کوردی رواڵەتێکی زیڕین و ناسراوی هەیە و چەمکی شانۆ لە گەڵ فەرهەنگ گرێدراوەو بێ گومان کوردیش لەم بەرەیەوە نەتەوەیەکی دەوڵەمەندە.
دەرهێنەروهونەرمەندی بەناوبانگی کوردستانی وجیهانی دوکتۆر قوتبەددین سادقی لەم بارەوە دەڵێ:”پیویستە هونەرمەندانی شانۆکاری کورد بە متمانە بەخۆ کردن لە رێگەی نواندنی شانۆ ئەم راستییە بە جیهان بسەلمێنن کە کورد نەتەوەیەکی کلتووربەرزە”
لە رۆژهەڵاتی کوردستان سەرەرای پێشوازی نەکردن وپاڵپشتی قایم وتوکمە لە لاین کارگێرانی حکوومەتەوە بە نیسبەت هونەر و هونەری شانۆ بەڵام کۆمەڵیک هەوڵ وچالاکیی باش لە لایەن هونەرمەندانی دڵسۆزە بەرێوە دەچێ و لە زۆربەی فستیڤاڵەکانی ناوخۆی ئێران ودەروەی ئێرانیش سەرکەوتنیان بەدەست هێناوە.
چەندین ساڵە دوکتور قوتبەددین سادقی بە ماندوو نەبوون و بە شێوەی زانستی لەخزمەتی گەشەی هونەری شانۆی کوردی دایەو جیا لە دامەزراندنی دەیان گرووپ و بارهێنانی سەدان قوتابی، شانۆی کردۆتە تریبۆنێکی کاریگەر بۆ درکاندن وناساندنی کەونارایی کورد ودەیان ستەمی نەتەوەیی. لە نواندنی بەشێک لە ئازارەکانی کۆبانێ لە تاران ڕا بگرە هەتا بەرزکردنی دەنگی کیمیاباران کراوی کورد لە سەردەشت و حەڵەبچە. لەساڵانی پێشوتر بۆخۆی گرۆپی هەڵپەرکێ (وەکوو بەشێکی سەرەکی لە هەنەری شانۆ)، کاتێک لەوپەڕی نەبوونی پاڵپشتی ماددی و پشتیوانی دەوڵەتی توانیان لە فستیڤاڵەجیهانیەکان دەرکەون و هەڵپەرکێ و رەسم وباوی کوردەواری بە دنیا بناسێنن. هەروەها بەدەستهێنانی پلەی یەکەم لە یونان وخەڵات وەرگرتن لە فەرانسە و بلارۆس دەرخەری ئەم راستییەی کە “شانۆ نواندنی شارستانیەتی هەر گەلێکەو گەلی بێ شانۆ گەلێکی بێ فەرهەنگە”
کەواتە شانۆی کوردی هەرچەند تەمەن کورتە بەمانای شانۆی ئەمرۆیی وتکنیکی بەڵام بە هۆی هەبوونی ژێرخانێکی بەنرخی فەرهەنگی و لێهاتوویی هونەرمەندانی کورد شانۆیەکی داهاتوودارە.
بەرێوەچوونی هەرساڵەی فستیڤاڵی شانۆی سەقز وهەروەها شانۆی سەرشەقامی شاری مەریوان مزگێنی بەخشی داهاتوویەکی گەشە بۆ ئەم هونەرە رەسەنە.
…………..
ژێدەر: ماڵپەری گرۆپی تئاتری گرتە، ماڵپەری شارنیۆز، ماڵپەری شانۆی کوردستان.
لە ژماره ٦٦٠ ی رۆژنامه‌ی “کوردستان”دا بڵاو بۆته‌وه
